Tarihte Kosovalı Türkler
Yugoslav topraklarında Türk varlığı; Avar, Peçenek, Oğuz ve Kuman kavimlerinin göçleriyle 5. yüzyıla kadar uzanır. Sistematik yerleşim ise 14. yüzyılda Osmanlı fetihleriyle başlar.
1389’da Osmanlı Devleti, Sırpları mağlup ederek Kosova’yı ele geçirdi. Osmanlı geleneğine göre buraya hemen Türkler yerleştirildi. 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında bölgedeki Osmanlı hakimiyeti zayıfladı. Türkler gittikçe azınlık durumuna düştüler. 1913’te Kosova, Sırbistan topraklarına katıldı. O tarihten bu yana ve halen Kosova hukuken Sırbistan-Karadağ’ın bir parçasıdır.
Bölgede Osmanlı mirasının halen canlı olmasına rağmen Türk nüfusu beklenilenden daha azdır: 15 ila 20 bin kişi. Ancak Kosova’da bireylerin milli kimlik beyanları sayımların yapıldığı dönemlere ve bu dönemlerdeki siyasi koşullara bağlıdır.
1948 genel sayımı ile 1953 genel sayımı karşılaştırıldığında Kosovalı Türk nüfusunun ilkinde sadece 1300 kişi olarak kaydedildiği, ikincisinde ise bu rakamın birdenbire 35.000’ e fırladığı görülür. Soğuk Savaşın başlangıcı olan 1948 tarihinde, Kosovalı Türkler, Yugoslav komünist yönetimi tarafından “şüpheli” sayılıyordu. Bu yüzden Türkler kendilerini Arnavut olarak kaydettirdi. 1953’te ise Yugoslavya-Türkiye ilişkileri yumuşarken bu sefer Yugoslavya-Arnavutluk ilişkileri gerginleşmişti. Bu sefer Arnavutlar şüpheli idi. Türkler, Türkiye’ye göç etmelerine izin verilmesi için kendilerini Türk olarak kaydettirdiler. 1991’de Türkler, Arnavutların asimilasyon teşebbüsleri ile karşı karşıyaydı. Sayım sırasında 12 Türk sayım görevlisi Arnavut baskısına dayanamayarak istifa etti. Bu sayım, Türk nüfusunu 12.000 olarak belirledi. 2000 yılında Türkler, AGİT’in düzenlediği genel sayımı boykot etti. Bunun sebebi, Türklerin, anadillerinin Kosova’nın resmi dillerinden biri olarak tanınması yönündeki talepleriydi. Bu ayrıcalık, 1974 Yugoslav Anayasası tarafından verilmiş, 1989’da Miloseviç tarafından kaldırılmıştı. Sonuç olarak AGİT istatistikleri Türk nüfusunu tahmini 15 ila 20 bin arasında göstermiştir.
Her ne kadar kesin bir rakam verilemese de birçok kaynak Kosovalı Türklerin nüfusunu 50 ila 80 bin arasında tahmin etmektedir. Her şıkta Kosovalı Türk nüfusu, resmi sayımlarda gösterilenden daha çoktur.
Kosova’da Türk azınlık Prizren, Sancak, Mamuşa, Gilan, Priştine, Mitroviça ve Dohırçan’da yaşamaktadır.
1389 ile 1913 tarihleri arasında Türkler, hakim milletin mensupları olarak, Kosova’da barış içinde yaşadılar. 1913 sonrası ise önce Sırpların daha sonra Arnavutların asimilasyon baskılarına maruz kaldılar.
Bağımsızlığını 1878 Berlin Antlaşması ile elde eden Sırbistan, yeni topraklarını slavlaştırmaya başladı. Bu topraklara 1913’ten sonra Kosova da katıldı. Slavlaştırma demek, kendisini “Osmanlı”, “Türk” ya da “Müslüman” olarak tanımlayan herkesi her türlü yola başvurarak çekilen imparatorluk sınırları içine zorla göç ettirmekti. Balkan Savaşları sırasında ve sonrasında, imparatorluk başkentine kitlesel göçler yaşandı. Istanbul uzun süre gelen muhacirleri nereye yerleştireceğini bilemedi. Bu savaşlardan önce Balkanlarda 2 milyon 315 bin Türk yaşamaktaydı. 1913 itibariyle sadece 1 milyon 682 bin kişi Istanbul’a sığınmıştı. Geriye kalan 633.000 kişiye ne olduğunu ise -Leon Troçki dışında- kimse sormadı. İstatistikler bilgi vermese de Kosova’nın en çok acı çekmiş bölgelerden biri olduğuna şüphe yoktur.
1930’larda Türklerin sahip olduğu topraklara millileştirme amacıyla el konuldu. Türkiye Cumhuriyetinin kurulduğu 1923 ile 1939 tarihleri arasında 120.000 Türk, Yugoslavya’dan yeni Türk Devletine göç etti.
Kosovalı Türklerin, İkinci Dünya Savaşı sırasında Tito’nun direniş gruplarında Nazilere karşı savaştığı bilinmektedir. 1945’ten sonra Türklerin komünist Yugoslavya Federasyonunu terk etmelerine izin verilmedi. Sebep, bu göçlerin Batı tarafından komünizmden kaçış olarak yorumlanmasını engellemekti.
1956-1960 arası Türkler, silahları toplama kampanyası adı altında ağır baskılara maruz kaldılar. Sonuçta 1945-1968 arası 175.000 kişi Türkiye’ye göç etti.
1968-1991 arası Türkler, Arnavutların asimilasyon baskılarına maruz kaldılar. Bilhassa 1974’te Kosova’ya özerk statü verilmesi ile Kosovalı Müslüman Arnavutlar, bölgedeki diğer tüm Müslüman etnileri (Türkler, Müslüman Çingeneler, Pomaklar ve Boşnaklar) asimile etme çabasına girdiler. Örneğin Türkleri, Sırp okullarını boykot etmeye zorladılar. Bu boykota uymayan Türklere, “Miloş” ismi takılıyordu. Hatta bazı Türkler fiziki şiddete maruz kaldı. Türklerin Arnavut baskısından Miloseviç’in Kosova’nın özerk statüsünü kaldırması ile kurtulmaları ironiktir.
Türkler ile Sırpların husumetinin geçmişi 14. yüzyıla dek uzanır. Bu tarihi husumet ile Türklerin Kosovalı Arnavutlarla olan din müşterekliği, Türkleri, 1990’larda NATO’nun ateşli destekçileri yapmıştır. Türkiye, krizden kaçanları kabul etmiş, 20.000’in üzerinde mülteciyi barındırmıştır. Savaştan sonra bu mülteciler evlerine dönmüştür.
Siyaset
Her şeye rağmen Türkler, Kosova’da varlıklarını devam ettirmiş, kültürlerini yaşatmıştır. Bilhassa Priştine ve Dragaş’ta (Kosova’nın güneyinde, Gora bölgesi yakınlarında bir şehir) çoğunluğu oluşturan Türkler, kültürel dernekler ve siyasi partiler aracılığıyla kimliklerini Arnavut ve Sırplara karşın canlı tutmaya çalışmaktadır.
Kosova’nın nihai statüsü ile ilgili müzakerelerin başladığı şu günlerde Kosovalı Türkler daha kararlarını vermemiş gözükmektedirler. Bazıları bağımsız bir Kosova isterken diğerleri çelişkili biçimde Sırplara sempati göstermektedir. Bunun sebebi bu Türklerin, hakim etni olan Arnavutların, sonu zorunlu göçe varabilecek asimilasyon baskılarına tekrar başlamalarından endişe duymalarıdır.
Yugoslavya topraklarında yaşayan Türklerin gerektiği kadar organize oldukları söylenemez. Oysa Yugoslavya’da sayıları 3000’i geçmeyen Yunanlı, Ermeni ve Musevi azınlıklar çok daha sağlam bir birlik arzetmekte ve nüfusları ölçüsünde siyasi faaliyet göstermektedir. Ancak Makedonya’nın Yugoslavya’dan kopmasının Türk azınlığın bütünlüğünü parçaladığı ve Kosovalı Türkleri zor durumda bıraktığı da göz önüne alınmalıdır.
Kosova’da üç Türk partisi bulunmaktadır:
· Türk Halk Cephesi, başkanı Sezai Şaipi
· Türk Demokratik Birliği, başkanı Erhan Köroğlu, merkez Priştine
· Kosova Demokratik Türk Partisi (KDTP), başkanı Mahir Yağcılar, merkez Prizren (Kosova’nın kayıtlı tek Türk partisi)
Türk Halk Cephesi, Arnavut yanlısı olup diğer iki partiyi “Sırp uşaklığı” ile suçlamaktadır. Ayrıca bu parti Türklerin Türk okullarına gitmesine de karşıdır.
Yakın zamana kadar KDTP, Kosova sorununun Yugoslavya toprak bütünlüğünü bozmayacak şekilde çözümlenmesini istiyordu. Ancak Mart 2004’te yaşanan şiddet olaylarından sonra KDTP Başkanı Mahir Yağcılar, Kosova’da Arnavutlar ile Sırpların artık birlikte yaşayamayacakları kanısında: “Sırplarla Arnavutların tezleri temelden zıt. Bu saatten sonra da bir arada yaşamaları imkansız”. Kosova’nın artık Sırbistan’ın bir parçası olamayacağına inanan Yağcılar’a göre çözüm, bölgenin özel bir statü ile Avrupa Birliği"ne bağlanması.
Türk Demokratik Birliği ile KDTP’nin faaliyetleri daha çok Türk kültürünün ve Türkçe eğitimin korunması ile ilgilidir. Özellikle KDTP’nin Temmuz 1990’da kurulması ile birlikte Kosova Türklerinin endişeleri giderilmiştir; zira Yugoslavya’da tek parti döneminde azınlık hakları Komünist Parti tarafından korunmaktaydı. Türk okullarının kapatılması ve Türklere uygulanan ayrımcılık son bulmuştur. Böylece KDTP, Kosova’da Türk kimliğinin korunmasına katkıda bulunmaktadır.
17 Kasım 2001 genel seçimlerinde KDTP, toplam oyların %1’ini alarak 120 sandalyeli Kosova Meclisinden (Kuvendi) 4 sandalye kazandı. 23 Ekim 2004 genel seçimlerinde ise, KDTP, oy oranını %1.2’ye yükseltse de sadece 3 sandalye elde edebildi. Kosova Meclisinin özelliği, nisbi seçim sistemi ile dağıtılan 100 sandalye yanında azınlıkları temsil etmek üzere ayrılmış 20 sandalye bulundurmasıdır: Sırplar için 10; Romlar, Haşkalılar ve Mısırlılar için 4; Boşnaklar için 3; Türkler için 2 ve Goralılar için 1 sandalye. Böylece 2001 ve 2004 yıllarında Türkler, Mecliste sırası ile 6 ve 5 milletvekili ile temsil edilmiştir. Şimdiki Kosovo hükümetinde, KDTP, Sağlık Bakanlığı ile bir bakan yardımcılığı elde etmiştir. Ayrıca 27 Eylül 2005 itibariyle Mamuşa (Prizren civarında) Belediyesi Türkler tarafından yönetilmeye başlanmıştır.
Kosova’da ayrıca iki kültürel ve sanatsal Türk derneği vardır: Doğru Yol ve Gerçek. Bu iki derneğin amacı, Kosova’daki Türk kültürünü canlı tutmaktır.
Eğitim
1913 sonrası Sırplar, Priştine ve Prizren’deki birkaç medrese dışında Kosova’da Türkçe eğitimi yasakladı. 1943’te ise Türkçe eğitim tamamen yokoldu. Türklerin Kosova’daki hukuki varlığı ancak 1951’de tanındı. Aslında 1945’te Yugoslavya Federasyonunun kurulmasından sonra tüm azınlıklar kendi dillerinde öğrenim görme hakkını elde etmişti. Ancak 1945’e kadar okullarda Sırpça okumak zorunda kalan Türkler, bu tarihten sonra Arnavutça okumaya zorlandılar. Türkler, Türkçe eğitim hakkını altı yıl gecikme ile elde edebildi. Ancak 5 Eylül 1951’den itibaren Türkler, çoğunluk oldukları yerlerde kendi okullarını kurma hakkını elde etti.
Bugün Kosova Türkleri her eğitim aşamasında kendi okullarına sahiptir. Prizren, Mamuşa, Priştine, Gilan, Dohırçan ve Vıçıtırn’da toplam 2532 Türk öğrencinin devam ettiği 3 anaokulu, 11 ilkokul, 6 lise ve Priştine Üniversitesi bulunmaktadır. 1998-99 Kosova krizi sonrasında bölgeye gelen Prizren’deki Kosova Türk Tabur Görev Kuvveti Komutanlığı, 2001’de Mehmetçik Anaokulunu açmıştır. Bu anaokulda çocuklar iki sınıfta Türkçe eğitim görmektedir.
