Əsərdə olan obrazlar bunlardır:
==========================================
1) Platon – Kızın atası.
2) Xumar – Kızın ismi.
3) Simon – Papaz.
4) Serqo (?) – (sıradan bir köylü ola bilir mi?)
5) Sənan – Türk oğlu TÜRK! - Qızı istəyən oğlan.
6) “....” – Kızın anası. Platonun əziyyətlərinə, zülmlərinə dözməyərək, qızın kiçik yaşlarında ölmüşdür!
============================================
Soydaşlarımız "sarı" kəliməsini "sarı saçlı" olaraq anlayır. Amma, əsərdə olan “sarı” kəliməsi simvolikdir! Bunu hər bir cəhətdən isbatlaya bilərəm! Fakat hər 2 görüşüm var.
Axdardığlarım, belə bir nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, çəkinmədən, “Sarı Gəlin” ailəsini, Kıpçak soyu olaraq təqdim edə bilərəm! “Kıpçaq”, yaxud “Poleves” sözünün mənası da elə sarı deməkdir! Deməli, böyük ehtimalla “sarı” sözü elə Sarı Gəlinin dəri piqmentasiyası ilə (dərisinin rəngi) ilə bağlıdır!
Bu versiyanı kanıtlamaq üçün bir daha olayın, hekayənin yaşandığı məkana üz tutaq... Refik Altunay gəzdiyi obaların və ellərin “Çorux” çayı boyunca yerləşdiyini qeyd edir. Bəs Çorux nə deməkdir? Onun Kıpçaqlarla bir ilgisi varmı?
Əvvəla qeyd etmək lazımdır ki, «Çorux» bir hidronimdir - yəni çay adıdır. Lakin bir qədər daha diqqətlə yanaşsak, bu sözün etno-hidronim olduğunu görə bilərik:
=========================================
“Çorux > Çorlar > Şorlar” və Azərbaycan toponimləri…
=========================================
Tarixçilərin və Türkoloqların ortak fikri belədir ki, “Çorlar” (Corlar), yaxud “Şorlar” - Hun-Kıpçaq tayfalarıdır! Bu tayfaların, yəni Çorların, yaxud Şorların adı ilə bağlı istər Azərbaycanda, istər Türkiyədə, istərsə də Sibirdə və Rusiya Federasiyasının ən müxtəlif yerlərində çoxlu sayda toponimlər var! Bu etnonimlərin yüzə yaxınını axtarıb, bulmağım mənim 20-30 dəqiqəmi, bəlkə də daha az vaxtımı ala bilər. Uzatmayalım..
İndi siz “ç” səsindən “ş” səsinə keçidi merak edəcəksiniz və mən də bunu bilirəm. “Çor” və “Şor” sözünün fərqli tələffüzü, Oğuz-Kıpçaq ləhcəsindəki fonetik dəyişmə ilə bağlıdır. Türk Dil Grubu geniş bir ağacdır. Bizim dilimizdə “g” səsindən “s” səsinə belə keçid vardır! Məsələn:
“Hangi” (Anadolu.) --- “Hansı” (Kafkaz.)
Azərbaycan və Kafkazın mərkəzində və doğusunda Oğuzlar üstünlük təşkil edir! Məsəla;
“Şüyüd” (dereotu) kimi tanıdığımız bitkiyə, Kafkazın batısında yəni Gəncə-Basar, İrevan, Yuxarı Karabağ, Borçalı, Aşağı Tiflis.... ellərində isə Hun-Kıpçaq soyları üstünlük təşkil etdiyi üçün, “Çüyüd” deyirlər..
Bu canlı nümunədən də göründüyü kimi, Rus - Türkologiya elmində “Şorlar” kimi tanınan və hazırda Novosibirskdə yaşayan və sayı 2 min nəfər olan “Şorlar” özlərinə “Çor”, yaxud "Çor Kıjı" deyirlər. Deməli, Corux(Çorux) çayının adı da Kıpçaq çorlarla bağlıdır! Şimdi, Azərbaycanın və Kafkazın digər bölgələrinə də baxaq.
Digər bölgələrdə isə bu söz, “Şor” şəklində işləndiyi üçün Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur rayonunun adında və Şirvan mahalının adında kök olaraq iştirak edir! Yerli şərurlular öz rayonlarının adını “Şortil” kimi tələffüz edirlər. Bu Şor-El (Şor eli) anlamını verir və bölgənin adı da etnonimdir!
Az öncə yuxarıda - Şirvan sözünün tərkibində də “Şor” komponentinin varlığını söyləmişdim. Burada da “Şor” kəliməsi, kök kimi iştirak edir.
==========
Şor + Van
==========
Yuxarıda işlənən “Şor” kökü, yenə də Hunların Şor qolunun etnik adı, “Van” isə «Dədə Qorqud» dastanında işlədilən “Ban” sözünün fonetik deformasiyaya uğramış formasıdır! Dastanda “Ak-Ban” evlərdən bəhs edilir.
Ban – kəliməsi “arxaik mənada” yaşayış yeri, məskəni, hazırkı mənada isə evin örtüyü, üstü anlamında işlədilir. Şorlarla bağlı başqa bir etnonim isə Refik Altunayın rast gəldiyi mahalının adıdır!
Hekayədə Sənanın dostu, “Ali”(Əli) adlı bir köylünün ismi də keçir. Baxın, bu fikirlər yalnız Refik Altunayın əsərlərində deyil, 80 yıl öncə dahi Azərbaycan şairi və yazarı - Hüseyn Cavidin əlyazmaların da öz təsdiqini tapmışdır! Ayrıca, Zəlimxan Yagub da, bu hekayənin Kırım Tatarları arasında, eyni ilə sizə söylədiyim şəkildə “Dastan” olaraq anlatıldığını söyləyir! Hər nəysə...
Refik Altunay, yuxarıda ismini söylədiyim Əlinin “Okçu” köyündən olduğunu bildirir. Bu köy isə tarixi olaraq Batı Azərbaycanın (indiki Ermənistan Respublikasının) Amasiya rayonunda olduğunu hər kəs tərəfindən bilinir. Amasiya rayonunda “Şörəil” adlı mahal vardır! Və bu mahal Qars vadisi ilə Ardahana bitişik ərazidədir!
Yahu “Şörəil” adı da “Şorlarla” bağlı etnonimdir ! ! !
Burada da eyni ilə "Şəril" etnonimində olduğu kimi, “Şor” və “el “komponentləri birləşərək “Şor eli” anlamını verir! Hər iki etnonimin leksik mənası və fonetik strukturu eyniyyət və uyğunluk təşkil edir! Sözəmələgəlmə forması da eynidir! Bunları uzatmadan öncə “Çorux” çayının da Kıpçaqlarla bağlı olduğunu bu səbəbdən, diqqətə təqdim etməyi lazım bildim!
Fikirlərimin və oxuduğum kaynaqların da, başqa-başqa yerlərdə, fərqli-fərqli düşüncələrlə, və farklı-farklı insanlar tərəfindən qaləmə alınaraq yazılmasının, yalnız “Xalq” ədəbiyatı aracılığı ilə isbat olunmasının və uyğunluq təşkil etməsinin də səbəbi budur!
Deməli, ərazidə olan adlar, toponimlər, hidronimlər və etnonimlər də Kıpçaqlarla bağlıdır! Bu isə Sarı Gəlinin
Türk qızı olması ilə bağlı irəli sürdüyüm iddianı daha da qüvvətləndirir! Amma bunulna da bitirməyəcəm.. Çünki sıradan bir şarqı olaraq görünsə də bu Türk kültürünün bir parçasıdır! Və bunu da heç kimə kaptırmam! Şimdi davam edəlim..
"Sarı" sözünün digər mənalarına gəldikdə isə, bəzi araşdırmacılar bunu “Günəşlə” ilgiləndirməyə çalışırlar. Bildiyimiz kimi, qədim Türklərdə “Günəş”, “Ay” hətta “Qor” (atəş) kultu olub, ancaq net bir halda. Bunu günəşlə və eski Türk inancları ilə əlaqələndirə bilərdik, amma bu mantıklı deyil ! Bunları bıraxıb, dastanlara keçək.. Hələliksə “sarı rəngi” ilə bağlı hekayələrimizə nəzər yetirək.
Bütün Türklərin ana dastanı olan «Dədə Qorqud» dastanımızın “Kanqlı Qoca oğlu Kanq Turalı” boyundan söhbət açaq.
Kanqlar Türk boyudur və hazırda Azərbaycanda Selyan və Mil-Muğan, ayrıca Özbəkistan və Kazaxıstan düzlərində sizin kimi, mənim kimi normal həyat tərzi keçirirlər. Ayrıca “Kəngərlilər” kimi tanınırlar! (Şümerlər də özlərinə “Kəngər” deyərdi!) Bu dastanın qısa süjeti belədir:
“Kanq-Turalın” evlənmə vaxtı çatıb, və Öz boyundan olan Türkmən(Oğuz) qızıyla evlənmək istəmir:
«Mən incə-mincə-nazik qızın üstünə yıxılsam göbəyi partlayar! Mənə qılınc çalan, at çapan qız lazımdır»
deyir. Üz tutur İç Oğuza, qız bəyənə bilmir. Sonra Dış Oğuza, yenə axtardığını bula bilmir. Nəhayət, Qalın Oğuzun sınırlarını aşaraq Trabzonda, kafir elində “sarı donlu” Selcan xatunun sorağını alaraq oraya gəlir. Sarı donlu Selcan xatunu almaq üçün buğayla, buğrayla (nər) və aslanla savaşmalı olur. Və nəhayət, qızı alaraq Kalın Oğuza geri dönür...
-----------------
Göründüyünüz kimi, Selcan xatun “sarı donludur”, kafirdir (qeyri-müsəlman), bundan qalan digər məsələlərdə isə onun mənsub olduğu tayfa ilə Oğuz tayfaları arasında heç bir fərq, dil, mədəniyyət, məişət, isim və s. yoxdur!
8-ci sınıf Tarix kitabından xatırlayıram ki, Səlçuk axınları zamanı Xristian Kıpçakların, İslam dininə görə dağlara tərəf çəkildiyi yazılmışdır, değil mi? Deməli, sarı donlu Selcan xatun xristian Kıpçaq qızıdır!
İndi isə bizim ata dastanımız olan “Oğuz Xan Dastanı”na keçək. Çünki Oğuz Xan, Türklərin atası olaraq bilinir! Bu dastanda da, mütləq Kıpçaklardan söz edilməsi gərək...
Dastanda qeyd edilir ki, bir gün Oğuz Xan atıyla birlikdə, meşədə ov edərkən, uzaqdan bir ulduzun düşdüyünü görür. Yıldız göydən, düşər-düşməz meşənin o biri ucunda yanğın başlayar. Gənclik çağında ilk dəfədir böyük atəşi görən Oğuz atını oraya sürər. O bölgəyə gələnə kimi yanğın sönər və hər şey izsiz olar. Oğuz Xan geriyə qayıtmaq istəyərkən, gölün ortasında bitmiş bar ağacın koğuşunda bir qız görür. Qızın gözü göydən daha göy, saçları sarı, dəniz kimi dalğalı, dişləri inci kimi idi. Oğuz Xan bu qızla evlənir.
-------------------
Deməli, mavi gözlü, sarışın qız ağac koğuşunda oturmuşdu! Bu “koğuş” sözünün arxaik (eski) Türkcəmizdəki forması «Kopuçuq»dur!
Bütün tarixçilər və Türkoloqlar da “Kıpçaq” sözünün məhz «Kapucuq», yəni “koğuş” sözündən törəndiyini mübahisəsiz qəbul edir! Deməli, ilkin mənbədən başlayaraq Kıpçaqlar sarı rəngi ilə bağlı olublar. Çünki saçları və sifətləri sarışın idi.
Elə ruslar da Kıpçaqlarla rastlaşanda onları bu görünüşlərinə görə “Poloveç”(sarışın mongoloid) adlandırıblar! Sarı Gəlin də Kıpçaq qızı olduğu üçün sarışın idi və mənsub olduğu kökün keyfiyyətlərini daşıyırdı...
================================
Gördüyünüz kimi, dəyərli soydaşlarım! “Sarı” sözünün anlamını həm simvolik, həm də “harfi” mənada, açığlamasını söylədim. Doğrudur, ayrı-ayrılıqda hər iki fikir ziddiyət təşkil etsə də, başdan sonadək söylədiklərimin hamısı, birlikdə uyğunluq təşkil edir!
