Tarihte iki millet vardır ki, basından binlerce felaket gecmesine rağmen gunumuze kadar varlığını devam ettirmistir. Bunlardan birisi Cinliler, diğeri de Turklerdir. Dolayısıyla dunyanın en eski milletlerinden birisi olan Turklerin, elbette ki tarihleri de o nispette koklu ve renklidir. Bilinen besbin yıllık tarihi boyunca bu sanlı milletin icerisinden binlerce kahraman, buyuk devlet ve ilim adamı cıkmıstır. Bunların bircoğu dunya tarihini yakından ilgilendirdiği gibi, tamamı da Turk milletinin geleceğini belirlemede onemli bir faktor olmustur.
İste bu yazı dizisinde Turk ve dunya tarihine yon veren buyuk Turk kahramanları icerisinden bir secme yaparak, ozellikle genc neslimize bunları tanıtmak istiyoruz.
Fakat bundan once milli kahraman kimdir, sorusunun cevaplanmasında fayda vardır. Bunun icin de uzun bir arastırmaya gerek yok. Unlu ilim ve fikir adamı Nihal Atsız, milli kahraman hususunda sunları soyluyor: “Milli kahraman, tesirini daha buyuk capta gosteren, gelecek yuzyıllara da kumanda eden, unutulmaz izler bırakan kimsedir. Milli kahramanlar, milletin hayatına yon verir”1. Boyle olunca, milli kahramanın sadece asker kimliği tasıması da sart değil. Muhim olan devletin ve milletin hayatında muspet manada rol oynamasıdır.
Tarihi bir sıra takip etmemiz gerekince de; elbette ki bunu Motun (Boru Tonga) Yabgu ile baslatmamız lazım. Belki destani kahramanlarımız uzerinde de durulması gerekir, ancak zaten o destanlar bu kahramanlarımızın soyle veya boyle hayat hikayeleridir.
Motun (Boru Tonga) Yabgu2, coğumuzun Mete olarak bildiği buyuk Hun hukumdarıdır. Milattan once 209 senesinde Hun Devletinin basına gecen, bu kahramanın hukumdar olması da ayrıca bir destan mahiyetindedir. Babası Tuman’ın (belki Tumen)3, varis olarak yerine uvey kardesini ataması uzerine emrindeki tumen ile hareket ederek4, babasını bir surek avında oldurtmus ve Turk Devletinin basına gecmistir.
Devlet teskilatını ve orduyu yeniden nizama sokan Motun (Boru Tonga), Mogolların atalarından Tunguzların (Tung-hu), kendisinden devamlı toprak istemesi uzerine onları bozguna uğratmıs5 ve arkasından da milattan once 203’te, yine Asya’nın tarihi bir kavmi olan Yue-cileri yenmistir. Motun (Boru Tonga), Asya’daki siyasi hakimiyetini sağladıktan sonra Cin topraklarına doğru akınlara basladı. Cin Seddi’ni kolayca astığı gibi, hatta Cin imparatoru Kao-ti’yi (M.O. 206-195) sıkıstırmıs (M.O. 201), imparator yıllık vergi ile bir prenses vermek suretiyle onun elinden kurtulabilmistir. Cin kaynaklarının bildirdiğine gore, bu durum o kadar asağılayıcı ve bayağı idi ki, uzun muddet bunun konusulması ve hatırlanması Cin imparatorluğu tarafından yasaklanmıstı. Kusatılan Cin imparatoru artık sonunun geldiğini anlayınca, cok guvendiği bir adamını muhtemelen yanında Cin’in en guzel kızları ve prenseslerin resimleriyle Motun (Boru Tonga)’un hatununun yanına yollamıstı.
Bu kisi, hatuna “simdi siz bizim imparatorumuzu cok guc durumda bıraktınız, ama imparator bu kızları kagana gondermek istiyor” deyince; hatunun kıskanclık duygularını kabartmıs, o da kusatmanın kaldırılması icin Motun (Boru Tonga)’a telkinlerde bulunmustur6.
Motun Yabgu olmeden evvel (176) Cin’e tehditkar bir mektup yolladı. Bu mektubunda; Orta Asya ve batıyı birlestirmekle mesgul olduğunu, eli ok-yay tutan kavimleri idaresine alarak onları “Hun” yaptığını soyluyordu. Motun (Boru Tonga) Yabgu, M.O. 174 tarihinde olduğu zaman, Orta Asya’da Turk birliğini sağladıktan baska, bircok yabancı kavmi de kendi hukumranlığı altına almıstı.
Devletin sınırları doğuda Kore’ye, batıda Aral Golu’ne, kuzeyde Yenisey’in yukarı mecralarına, guneyde de Hindistan’ın kuzeyine kadar ulasmıstı. Boylece Mo-tun, tarihte ilk defa olarak Turk birliğini gerceklestirmisti.
Motun (Boru Tonga) Yabgu’nun ardından, kısa bir sure sonra Hunlar hızla cokmeye yuz tuttular. Cin siyasetindeki eski guclerini yitirdikleri icin, bu kez Cin’in Turkler uzerindeki politikaları etkili olmaya basladı. Ozellikle Turkistan’ın doğu taraflarının elden cıkması askeri, siyasi ve ekonomik acıdan Turklere buyuk darbe vurdu. Buyuzden daha once Hun birliğine dahil olan pekcok boy ve kavim onlardan ayrılarak Cin ile ittifak yaptılar. M.O. 71 yılında kuzeyden bazı Tolos kabileleri7, batıdan Wu-sunlar ve doğudan da Wu-huanlar aniden Hunlara saldırarak ağır bir hezimete uğrattılar. Ama Motun’un (Boru Tonga) torunları bir vakit geldi, yine dunyanın efendisi oldular.
Bununla birlikte sadece Turk milletinin tarihinde değil, Turklerin dısındaki Orta Asya halkları icin de Motun (Boru Tonga) Yabgu muhimdir. Pekcok devletin tarihten silinmesine vesile olmakla beraber, Asya coğrafyasının sekillenmesi de onun sayesindedir. Boylesine değerli bir sahsın unutulması elbette ki beklenemez. Turk milletinin hafızasına yer etmis bu zat ve onun hizmetleri kulaktan kulağa sozlu olarak geldiği gibi, yazılı olarak da yasamıstır. Bu yuzden pek tabiki, bazı ilim adamları tarafından Oguz ile Motun’un (Boru Tonga) aynı olabileceği gorusu ortaya atılmaktadır. Bilindiği uzere Tengri Kut8 Mo-tun, M.once 174’te olduğunde yerine oğlu Kok (cince Ki-ok) tahta cıkmıstı.
Babasına cok benzeyen bu sahıstan sonra Turk devletinin basında M.once 160 senesinde de Kok’un oğlu Kun-icen’i (cince Chuen ch’en) gormekteyiz. Burada okuyucuların dikkatini Tengri Kut Motun’un (Boru Tonga) gercek hayattaki oğlu ve torununun adına cekmek istiyoruz. Bizim tesbitlerimize gore, bunlardan birisi Kok’tur (Gok Han), diğeri de Kun’dur (Gun Han). Yani Motun Yabgu’dan (Boru Tonga) sonra gelen iki Turk hukumdarının ismi Oguz Kagan Destanı’ndaki Oguz’un destani cocuklarından iki tanesiyle aynıdır. Bu herhalde, Oguz ile Mo-tun arasındaki benzerlik konusunda goz-ardı edilemeyecek bir ipucudur 9. Ayrıca Oguz Kagan’ın seferleri ile Motun’un (Boru Tonga) siyasi faaliyetlerinde de ortak noktalar vardır.
Simdilik bilinen ve kabul edilen ilk devletimiz Hunlar ile onların efsanevi kaganı Motun (Boru Tonga) ya da Mete’nin attığı temel, Turk milletinin ve devletinin ebedilesmesinin esasını olusturur. Bu bakımdan Motun (Boru Tonga) Yabgu’nun Turk tarihinde ayrı bir yeri vardır.
Prof.Dr. Saadettin GOMEC
1 Atsız, “Kim Milli Kahramandır?”, Turk Tarihinde Meseleler, 2. baskı, İstanbul 1977,s.174; Y.Cavusoğlu, “Milli Kahraman Olmak”, Orkun, Sayı 52, İstanbul 2002.
2 Son zamanlarda isminin manasının Bagatur olduğu soylenmektedir ki, buna simdilik biz ihtiyatla yaklasıyoruz.
3 Cin kaynaklarındaki bu isim Fransızcaya Teoman seklinde yanlıs olarak aksettiğinden, bizde de yıllardır bu yanlıs bicimde yazılan kelime insanlarımıza ad olarak verilmektedir.
4 Daha once kendi basına bir esaretten kurtulduğu icin emrine verilen ve kendisinin yetistirdiği bir tumen askeri mevcuttur ki, bu olay Oguz’un babasıyla olan mucadelesinin aynıdır.
5 Herkesce bilinen hikaye Motun (Boru Tonga)’un atının, guzel cariyelerinden birisinin ve Turk ulkesinin sınırındaki corak bir toprak parcasının istenmesi ve bu yuzden yapılan savas meselesi.
6 S.Gomec, Kok Turk Tarihi, 2. baskı, Ankara 1999, s.2.
“Turk Buyukleri: Motun Yabgu”, Polis Dergisi, 13/51, Ankara 2007
7 Teskilatsız Turk boyları.
8 Çin anlayısında olduğu sekliyle Tanrı’nın oğlu değil.
9 S.Gomec, “Oguz Kagan’ın Kimliği, Oguzlar ve Oguz Kagan Destanları Uzerine Bir-İki Soz”, DTCF. Tarih Arastırmaları Dergisi, 22/35, Ankara 2004.
TTK.
