Güney Cephesi
Tanrı gibi gökte doğmuş Türk Bilge Kağanı,bu zamanda oturdum. Sözümü tamamıyla işit.Bilhassa küçük kardeş yeğenim,oğlum,bütün soyum, milletim,güneydeki Şadpıt beyleri, kuzeydeki Tarkat,buyruk beyleri,Oğuz Tatar..... Dokuz Oğuz beyleri,milleti!Bu sözümü iyice işit,adamakıllı dinle:
Doğuda gün doğusuna,güneyde gün ortasına,batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar,onun içindeki millet hep bana tabidir.Bunca milleri hep düzene soktum.O şimdi kötü değildir.Türk kağanı Ötüken ormanında otursa ilde sıkıntı yoktur.
Doğuda Şantung ovasına kadar ordu sevk ettim,denize ulaşmama az kaldı. Güneyde Dokuz Ersine kadar ordu sevk ettim,Tibete ulaşmama az kaldı.Batıda inci nehrini geçerek Demir kapıya doğru ordu sevk ettim. Kuzeyde Yir Bayırku yerine kadar ordu sevk ettim.Bunca yara kadar yürüttüm. Ötüken ormanından daha iyisi hiç yokmuş.İl tutacak yer Ötüken ormanı imiş.
Bu yerde oturup Çin milleti ile anlaştım.Altını,gümüşü,ipeği,ipekliyi sıkıntısız öylece veriyor.
Çin milletinin sözü tatlı ipek kumaşı yumuşak imiş.Tatlı sözle, yumuşak ipek kumaşla aldatıp uzak milleti öylece yaklaştırırmış. Yaklaştırıp, konduktan sonra,kötü şeyleri o zaman düşünürmüş.İyi bilgili insanı, iyi cesur insanı yürütmezmiş.Bir insana yanılsa,kabilesi,milleti,akrabasına kadar barındırmazmış.Tatlı sözüne, yumuşak ipek kumaşına aldanıp çok çok,Türk Milleti,öldün;Türk milleti, öleceksin! Güneyde Çogay ormanına,Tögültün ovasına konayım dersen,Türk Milleti öleceksin!
Orda kötü kişi şöyle öğretiyormuş:Uzak ise kötü mal verir,yakın ise iyi mal verir deyip öyle öğretiyormuş.Bilgi bilmez kişi o sözü alıp,yakına gidip, çok insan, öldün!O yere doğru gidersen,Türk Milleti,öleceksin!Ötüken yerinde oturup kervan, kafile gönderirsen hiçbir sıkıntım yoktur.Ötüken ormanında oturursan ebediyen il tutarak oturacaksın.
Türk Milleti,tokluğun kıymetini bilmezsin.Açlık,tokluk düşünmezsin. Bir doysan açlığı düşünmezsin.Öyle olduğun için,beslemiş olan kağanının sözünü almadan her yere gittin. Hep orda mahvoldun,yok edildin.Orda geri kalanınla her yere hep zayıflayarak,ölerek yürüyordun.Tanrı buyurduğu için,kendim devletli olduğum üçün,kağan oturdum.Kağan oturup aç,fakir milleti hep toplattım.Fakir milleti zengin kıldım.Yoksa bu sözümde yalan var mı?
Türk beyleri,milleti,bunu işitin! Türk milletini toplayıp il tutacağını burda vurdum.Yanılıp öleceğini yine burda vurdum.Her ne sözüm varsa ebedi taşa vurdum.Ona bakarak bilin.Şimdiki Türk Milleti,beyleri,bu zamanda itaat eden beyler olarak mı yanılacaksınız?
Ben ebedi taş yontturdum......Çin kağanından resimci getirdim, resimlettim. Benim sözümü kırmadı.Çin kağanının maiyetindeki resimciyi gönderdi.Ona bambaşka türbe yaptırdım.İçine dışına bambaşka resim vurdurdum.Taş yontturdum.Gönüldeki sözümü vurdurdum.......On ok oğluna, yabancıya kadar bunu görüp bilin.Ebedi taş yontturdum.........İl ise,şöyle daha erişilir yerde ise,işte öyle erişilir yerde ebedi taş yontturdum,yazdırdım.Onu görüp öyle bilin.Şu taş........dım.Bu yazıyı yazan yeğeni Yollug Tigin.
Doğu Cephesi
Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta,ikisi arasında insanoğlu kılınmış. İnsan oğlunun üzerine ecdadım Bumin Kağan,İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk milletinin ilini töresini tutuvermiş,düzenleyivermiş.Dört taraf hep düşman imiş.ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış,hep tabi kılmış.Başlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüş.Doğuda Kadırgan Ormanına kadar,batıda demir kapıya kadar kondurmuş.İkisi arasında pek teşkilatsız Gök Türk öylece oturuyormuş.Bilgili kağan imiş,cesur kağan imiş tabii.Beyleri de milleti de doğru imiş.Onun için ili öylece tutmuş tabii. İli tutup töreyi düzenlemiş.Kendisi öylece vefat etmiş. Yasçı, ağlayıcı, doğuda gün doğusunda Bökli Çöllü halk,Çin, Tibet,Avar,Bizans,Kırgız,Üç Kurıkan, Oğuz Tatar,Kıtay,Tatabı,bunca millet gelip ağlamış,yas tutmuş.Öyle ünlü kağan imiş.
Ondan sonra küçük kardeşi kağan olmuş tabii,oğulları kağan olmuş tabii.Ondan sonra küçük kardeşi büyük kardeşi gibi kılınmamış olacak,oğlu babası gibi kılınmamış olacak.Bilgisiz kağan oturmuştur,kötü kağan oturmuştur.Buyruklu da bilgisizmiş tabii,kötü imiş tabii.Beyleri milleti ahenksiz olduğu için, Çin milleti hilekar ve sahtekar olduğu için,aldatıcı olduğu için, küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için,bey ve milleti karşılıklı çekiştirdiği için,Türk Milleti il yaptığı ilini elden çıkarmış,kağan yaptığı kağanını kaybedivermiş.Çin milletine beylik erkek evladı kul oldu,hanımlık kız evladı cariye oldu.Türk beyleri Türk adını bıraktı.Çinli beyler Çin adını tutup, Çin kağanına itaat etmiş.Elli yıl işi gücü vermiş.Doğuda gün doğusunda Bökli Kağana kadar ordu sevk edivermiş.Çin kağanına ilini,töresini alıvermiş.
Türk halk kitlesi şöyle demiş: İlli millet idim,ilim şimdi hani,kime ili kazanıyorum der imiş.Kağanlı millet idim,kağanım hani,ne kağana işi gücü veriyorum der imiş.Öyle deyip Çin Kağanına düşman olmuş.Düşman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediğinden yine teslim olmuş.
Bunca işi gücü verdiğini düşünmeden,Türk milletini öldüreyim, kökünü kurutayım der imiş.Yok olmaya gidiyormuş.
Yukarıda Türk Tanrısı,Türk mukaddes yeri,suyu öyle tanzim etmiş. Türk milleti yok olmasın diye,millet olsun diye babam İlteriş Kağanı, annem İlbilge Hatunu göğün tepesinden tutup yukarı kaldırmış olacak.Babam kağan on yedi erle dışarı çıkmış.Dışarı yürüyor diye ses işitip şehirdeki dağa çıkmış,dağdaki ,inmiş, toplanıp yetmiş er olmuş.Tanrı kuvvet verdiği için babam kağanın askeri kurt gibi imiş,düşmanı koyun gibi imiş.Doğuya batıya asker sevk edip toplamış yığmış.Hepsi yedi yüz er olmuş.
Yedi yüz er olup ilsizleşmiş,kağansızlaşmış milleti, cariye olmuş,kul olmuş milleti Türk töresini bırakmış milleti,ecdadımın töresince yaratmış, yetiştirmiş.Tölis,Tarduş milletini orda tanzim etmiş.Yabguyu,şadı orda vermiş.
Güneyde Çin milleti düşman imiş.Kuzeyde Baz Kağan,Dokuz Oğuz kavmi düşman imiş.Kırgız,Kurıkan,Otuz Tatar,Kıtay,Tatabı hep düşman imiş. Babam kağan bunca......Kırk yedi defa ordu sevk etmiş,yirmi savaş yapmış. Tanrı lütfettiği için illiyi ilsizleştirmiş,kağanlıyı kağansızlaştırmış,düşmanı tabi kılmış,dizliye diz çöktürmüş,başlıya baş eğdirmiş.Babam kağan öylece ili,töreyi kazanıp,uçup gitmiş.
Babam kağan için ilkin Baz kağanı balbal olarak dikmiş.o töre üzerine amcam kağan oturdu.Amcam kağan oturarak Türk milletini tekrar tanzim etti,besledi.Fakiri zengin kıldı,azı çok kıldı.Amcam kağan oturduğunda kendim Tarduş milleti üzerinde şad idim.Amcam kağan ile doğuda Yeşil Nehir,Şantung ovasına kadar ordu sevk ettik.Kögmeni aşarak Kırgız ülkesine kadar ordu sevk ettik.Yekun olarak yirmi beş defa ordu sevk ettik,on üç defa savaştık.İlliyi ilsizleştirdik,kağanlıyı kağansızlaştırdık. Dizliye diz çöktürdük, başlıya baş eğdirdik.
Türgiş Kağanı Türkümüz,milletimiz idi.Bilmediği için,bize karşı yanlış hareket ettiği için kağanı öldü. Buyruku, beyleri de öldü.On ok kavmi eziyet gördü.
Ecdadımızın tutmuş olduğu yer,su sahipsiz olmasın diye Az milleti tanzim ve tertip edip.......
Bars bey idi.Kağan adını burda biz verdik.Küçük kız kardeşim prensesi verdik.Kendisi yanıldı,kağanı öldü,milleti cariye,kul oldu.
Kögmenin yeri,suyu sahipsiz kalmasına diye Az,Kırgız kavmini düzene sokup geldik.Savaştık.......ilini geri verdik.
Doğuda Kadırkan ormanını aşarak milleti öyle kondurduk,öyle düzene soktuk.Batıda Kengü Tarmana kadar Türk milletini öyle kondurduk,öyle düzene soktuk.
O zamanda kul kullu olmuştu,cariye cariyeli olmuştu.Küçük kardeşini bilmezdi.Öyle kazanılmış,düzene sokulmuş ilimiz,töremiz vardı.
Türk,Oğuz beyleri,milleti,işitin:Üstte gök basmasa,altta yer delinmese,Türk milleti,ilini töreni kim bozabilecekti? Türk milleti,vaz geç, pişman ol! Disipsizliğinden dolayı,beslemiş olan bilgili kağanınla,hür ve müstakil iyi iline karşı kendin hata ettin,kötü hale soktun.
Silahlı nereden gelip dağıtarak gönderdi? Mızraklı nereden gelip dağıtarak gönderdi. Mukaddes Ötüken ormanının milleti,gittin.Doğuya giden, gittin. Batıya giden,gittin.Gittiğin yerde hayrın şu olmalı:kanın su gibi koştu, kemiğin dağ gibi yattı.Beylik erkek evladın kul oldu,hanımlık kız evladın cariye oldu.Bilmediğin için,kötülüğün yüzünden amcam kağan uçup gitti.
Önce Kırgız kağanını balbal olarak diktim.Türk milletini adı sanı yok olmasın diye,babam kağanı,annem hatunu yükseltmiş olan Tanrı,il veren Tanrı,Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye,kendimi o Tanrı kağan oturttu tabii.
Varlıklı,zengin millet üzerinde oturmadım.İşte aşsız,dışta donsuz; düşkün, perişan milletin üzerine oturdum.küçük Kül Tigin ile konuştuk. Babamızın amcamızın kazanmış olduğu milletin adı sanı yok olmasın diye, Türk milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Küçük kardeşim Kül Tigin ile,iki şad ile öle yite kazandım.öyle kazanıp bütün milleti ateş,su kılmadım.
Ben kendim tahta oturduğumda,her yere gitmiş olan milleti öle yite,yaya olarak,çıplak olarak dönüp geldi.Milleti besleyeyim diye,kuzeyde Oğuz kavmine doğru,güneyde Çine doğru on iki defa büyük ordu sevkettim, .........savaştım.Ondan sonra,Tanrı bağışlasın,devletim var olduğu için, kısmetim var olduğu için,ölecek milleti diriltip besledim.Çıplak milleti elbiseli, fakir milleti zengin kıldım.Dört taraftaki milleti hep tabi kıldım,düşmansız kıldım. Hep bana itaat etti.İşi gücü veriyor.Bunca töreyi kazanıp küçük kardeşim Kül Tigin kendisi öylece vefat etti.
Babam kağan uçtuğunda küçük kardeşim Kül Tigin yedi yaşında kaldı............ .Umay gibi annem hatunun devletine,küçük kardeşim Kül Tigin er adını aldı.On altı yaşında,amcam kağanın ilini,töresini şöyle kazandı:Altı Çub Soğdaka doğru ordu sevk ettik,bozduk.Çinli Ong vali,elli bin asker geldi,savaştık.Kül Tigin yaya olarak atılıp hücum etti.Ong valinin kayın biraderini,silahlı,elle tuttu,silahlı olarak kağanına takdim etti.o orduyu orda yok ettik.
Yirmi bir yaşında iken,Çaça generale karşı savaştık.En önce Tadıgın,Çorun boz atına binip hücum etti.O at orda öldü.İkinci olarak Işbara Yamtarın boz atına binip hücum etti.O at orda öldü.Üçüncü olarak Yigen Silig beyin giyimli doru atına binip hücum etti.O at orda öldü.Zırhından kaftanından yüzden fazla ok ile vurdular, yüzüne başına bir tane değmedi ............Hücum ettiğini,Türk beyleri,hep bilirsiniz.O orduyu orda yok ettik.
Ondan sonra Yir Bayırkunun Uluğ Irkini düşman oldu.Onu dağıtıp Türgi argun Gölünde bozduk.Uluğ İrkin azıcık erle kaçıp gitti.
Kül Tigin yirmi altı yaşında iken Kırgıza doğru ordu sevkettik.Mızrak battımı karı söküp,Kögmen ormanını aşarak yürüyüp Kırgız kavmini uykuda bastık.Kağanı ile Songa ormanında savaştık.Kül Tigin,Bayırkunun ak aygırına binip atılarak hücum etti.
Bir eri ok ile vurdu,iki eri kovalayıp takip ederek mızrakladı.O hücum ettiğinde, Bayırkunun ak aygırını,uyluğunu kırarak,vurdular.Kırgız kağanını öldürdük,ilini aldık.
O yılda Türgişe doğru Altın ormanını aşarak,İrtiş nehrini geçerek yürüdük. Türgiş kavmini uykuda bastık.Türgiş kağanının ordusu Bolçuda ateş gibi, fırtına gibi geldi.Savaştık.Kül Tigin alnı beyaz boz ata binip hücum etti. Alnı beyaz boz.............tutturdu.İkisini kendi yakalattı.Ondan sonra tekrar girip Türgiş kağanının buyruku Az valisini elle tuttu.kağanını orda öldürdük, ilini aldık.Türgiş avam halkı hep tabi oldu.O kavmi Tabarda kondurduk.........
Soğd milletini düzene sokayım diye İnci nehrini geçerek Demir Kapıya kadar ordu sevk ettik.Ondan sonra Türgiş avam halkı düşman olmuş.Kengerise doğru gitti.Bizim askerin atı zayıf,azığı yok idi.Kötü kimse er..............kahraman er bize hücum etmişti.Öyle bir zamanda pişman olup Kül Tigini az erle eriştirip gönderdik.Büyük savaş savaşmış.Alp Şalçı ak atına binip hücum etmiş.Türgiş avam halkını orda öldürmüş,yenmiş.Tekrar yürüyüp............
Kuzey Cephesi
...........ile,Koşu vali ile savaşmış.Askerlerini hep öldürmüş. Evini, malını eksiksiz hep getirdi.
Kül Tigin yirmi yedi yaşına gelince Karluk kavmi hür ve müstakil iken düşman oldu.Tamag Iduk Başta savaştık.Kül Tigin o savaşta otuz yaşında idi.Alp Şalçı ata binip atılarak hücum etti.İki eri takip Amcam kağanın ili sarsıldığında; millet,hükümdar ikiye ayrıldığında,İzgil millet ile savaştık.Kül Tigin Alp Şalçı akına binip atılarak hücum etti.O at orada düştü. İzgil milleti öldü.
Dokuz Oğuz milleti kendi milletim idi.Gök,yer bulandığı için düşman oldu.Bir yılda beş defa savaştık.
En önce Togu Balıkta savaştık.Kül Tigin Azman akına binip atılarak hücum etti.
Altı eri mızrakladı.Askerin hücumunda yedinci eri kılıçladı.
İkinci olarak Kuşalgulukta Ediz ile savaştık.Kül Tigin Az yağızına binip, atılarak hücum edip bir eri mızrakladı.Dokuz eri çevirerek vurdu.Ediz kavmi orda öldü.
Üçüncü olarak Bolçuda Oğuz ile savaştık.Kül Tigin Azman akına binip hücum etti, mızrakladı.Askerini mızrakladık,ilini aldık.
Dördüncü olarak Çuş başında savaştık.Türk milleti ayak titretti. Perişan olacaktı.İlerleyip gelmiş ordusunu Kül Tigin püskürtüp,Tongradan bir boyu,yiğit on eri Tonga Tigin mateminde çevirip öldürdük.
Beşinci olarak Ezginti Kadızda Oğuz ile savaştık.Kül Tigin Az yağızına binip hücum etti.İki eri mızrakladı,çamura soktu.O ordu orda öldü.
Amga kalesinde kışlayıp ilk baharında Oğuza doğru ordu çıkardık. Kül Tigini evin başında bırakarak,müdafaa tedbiri aldık.Kül Tigin öksüz atına binip dokuz eri mızrakladı,merkezi vermedi.Annem hatun ve analarım, ablalarım,gelinlerim,prenseslerim,bunca yaşayanlar cariye olacaktı,ölenler yurtta yolda yatıp kalacaktınız.Kül Tigin olmasa hep ölecektiniz.
Küçük kardeşim Kül Tigin vefat etti.Kendim düşünceye daldım. Görür gözün görmez gibi,bilir aklım bilmez gibi oldu.Kendim düşünceye daldım.Zamanın Tanrı yaşar.İnsanoğlu hep ölmek için türemiş.Öyle düşünceye daldım.Müthiş düşünceye daldım.İki şadın ve küçük kardeş yeğenimin,oğlumun,beylerimin,milletimin gözü kaşı kötü olacak diyip düşünceye daldım.
Yasçı ağlayıcı olarak Kıtay,Tatabı milletinden başta Udar general geldi. On binlik hazine,altın,gümüş fazla fazla getirdi.Tibet kağanından vezir geldi. Batıda ülkesi halkından Enik general,oğlu Tarkan geldi.On ok oğlum Türgiş kağanından Makaraç mühürdar,Oğua Bilge mühürdar geldi.Kırgız kağanından Tarduş Inançu Çor geldi.Türbe yapıcı,resim yapan,kitabe taşı yapıcısı olarak Çin kağanının yeğeni Çang general geldi.
Kuzey-doğu Cephesi
Kül Tigin koyun yılında on yedinci günde uçtu.Dokuzuncu ay,yirmi yedinci günde yas töreni tertip ettik.Türbesini,resmini (veya heykelini), kitabe taşını maymun yılında yedinci ay,yirmi yedinci günde hep bitirdik.Kül Tigin kendisi kırk yedi yaşında bulut çöktürdü.........Bunca resimciyi Tuygut vali getirdi.
Güney-doğu Cephesi
Bunca yazıyı yazan Kül Tiginin yeğeni Yollug Tigin,yazdım.Yirmi gün oturup bu taşa,bu duvarlara hep Yollug Tigin,yazdım.
Değerli oğlunuzdan,evladınızdan çok daha iyi beslerdiniz.Uçup gittiniz. Gökte hayattaki gibi..............
Güney-batı cephesi
Kül Tigin altınını,gümüşünü,hazinesini,servetini,dört binlik at sürüsünü idare eden Tuygut bu.........Beyim prens yukarı gök.............taş yazdım.Yollug Tigin.
Batı Cephesi
Batıdan Soğd baş kalırdı.Küçük kardeşim Kül Tigin...........için öle yite işi gücü verdiği için,Türk Bilge Kağanı,nezaret etmek üzere,küçük kardeşim Kül Tigini gözeterek oturdum.Inançu Apa Yargan Tarkan adını verdim.Onu Övdürdüm.
