Atsız Ata'nın romanında geçen Kıtaylar, tarihte Kitanlar(Çi'dan, Khitan vs.) olarak bilinirler. Köken olarak Tunguz-Moğol karışımı bir bozkır halkıdır. Kültürleri, hayat tarzları, bazı gelenekleri vs. Bozkır Türk kavimlerine yakındır.
Çin'in kuzeyinde ve Mançurya'daki geniş topraklara hükmetmişlerdir. Aynı bölgede 907 yılında Liao Hanedanını, kurmuşlardır. Ancak Tunguzların başka bir boyu olan Jurchenler, Kitanları yenerek onları batıya sürdüler.
Batıya sürülen Kitanlar, Karakitan(Karakıtay) Devleti'ni kurdular(1124). Önce Karahanlıları sonra da 1141 Katvan Savaş'ında Sultan Sancar komutaısndaki Büyük Selçuklu Ordusunu yenerek; Maveraünnehir ve Harzem bölgelerininde hakimi olarak imparatorluklarını genişlettiler.
Ancak daha sonra tahat kavgaları ve iç isyanlar, zayıflamaalarına sebeb oldu. Cengiz Kağan ve Moğollardan kaçarak, Karakıtaylara sığınan Nayman Prensi Küçlük, Karahıtay Kağanının kızıyla evlendi. Daha sonra kağanı öldürerek, devletin başına kendisi geçtiyse. Cengiz Kağan idaresindeki Moğollar, Küçlük'ü öldürerek, Karahıtayların hakimiyetine 1218'de son verdiler.
Çi’dan* (K’i-tanlar) kimdir nerede yaşarlar?
“Y : Milâdi 4. yüzyılın ikinci yarısından cenubî garp Mançurya ve şarkî Moğolistan’da görünürler.. Ku-mo-h’i’nin şarkında.
K : Ku-mo-h’iler’den ayrı elbiseler (imlâ hatası mı? b.n.) de aynı gruba dahildir. Veğ zamanında (385-549) bunlardan ayrılmışlardır. Haraç olarak at verirler. Bunlardan bir kısım Gav-li’de yerleşir.
Bunların âdetleri Mo-Holarınkine benzer. Ağaç mezarları vardır. (Mezarları ağaç üzerindedir) Naaş üç yıl sonra yakılır. Ölülere av ganaimi (ganâim ganimet, çalışmaksızın elde edilen şey anlamına gelir, b.n.) için niyaz ederler. Sık sık göç ederler. Şı-veğler’e benzerler... 72 kabiledir... atlı arabaları vardır. Dunğ-hular’a tâbidirler. Âdetleri Tu-cüeler’e benzer. Çadırda saklanmış ve yardım veren bir ölü kafası veyahut yabanî domuz kafasıyla büyü yaparlar... Bunlar harpten evvel, ilk ve sonbaharda atalarına ak at ve kara öküz kurban ederler.
Bu, Çi-danlar’ın menşe masallarına bir telmihtir (îmâlı konuşma, b.n.) Bu masala göre kır ata binmiş bir erkekle, koyu renkli sığırlarla çekilen bir arabaya binmiş bir kız, iki ırmağın birleştiği yerde buluşmuşlar, birbiri ile evlenmişler ve böylece Çi-danlar’ın sekiz eski kabilesinin cetleri olmuşlardır.
Çi-danlar’dan biri hakkında rivayet ederler ki, gayet iyi kement atarmış. Bunlar 390 senesine doğru önce To-balar tarafından mağlup edilmişlerdir ve To-balar’a, sonraki yıllarda haraç getirmişlerdir...
B : Şiratori (Toyo Bunko No. 9 S.23) de bunları Dunğ-hular’a bağlar ve Moğol ve Tunguzlar’ın karışmasından çıkma olarak alır.
Çi-danlar hakkında en eski kayıtlar Cin-şu’dadırlar. Burada bunlar, bir kere Gav-liler’le, başka bir kere de Ku-mo-h’iler’le birlikte zikredilmektedirler. 400 yıllarına doğru Mu-junğlar kavmi tarafından mağlup edilmişlerdir.
Kafatası hakkındaki hikayeler Şi-veğ kavimleri için tipiktir. Co-gı-nğ-lu kafatası elde etmek maksadıyla yapılmış mezar bozma vakalarından bahseder. Bu âdeti yabancı keşişlere ve İslamlara atfetmektedir ki bu açıkça yanlıştır. Ancak Moğollar yahut bunlara akraba olan kavimler mevzubahis olabilir. Miav-hyang-şi Pekin’de muahhar zamanlara ait kafatası yardımıyla yapılmış sihirlerden haberdardır. Bu âdetin ilk basamaklarına Hıristiyanlık’tan önceki kitabiyatta, ihtimal Proto-Moğollar’da kespit edilebilir.
Y : Boyun yayıldığı yahut sâkin olduğu yer hakkındaki kaynaklar
K : Kültür hakkındaki kaynaklar
B : Belki kısa olarak başka kaynaklara işaret, hususi Avrupalı eserler veya daha ehemmiyetsiz olan kaynak rivayetleri ilavesi
M : Bir boyun başlangıcının kaynaklarda ilk ve takribî olarak tespiti
D : Tenkit mahiyetinde düşünceler.
* Eberhard Çi-danları Şı-veğ grubunda ve Moğollar’ın ataları olarak kabul etmektedir.
(W.Eberhard, Çin’in Şimal Komşuları, S.57)http://www.turkleronline.com/diger/mogollar/kokenleri/mogollar_cidanlarkitanlar.htm
