Kısaltmalar
Kısaltma; bir kelime, terim veya özel adın, içerdiği harflerden biri veya birkaçı ile daha kısa olarak ifade edilmesi ve simgeleştirilmesidir. Kısaltmalarla ilgili kurallar şunlardır:
1. Kuruluş, kitap, dergi ve yön adlarının kısaltmaları genellikle her kelimenin ilk harfinin büyük olarak yazılmasıyla yapılır: TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi), TDK (Türk Dil Kurumu), ABD (Amerika Birleşik Devletleri); KB (Kutadgu Bilig); TD (Türk Dili), TK (Türk Kültürü), TDED (Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi); B (batı), D (doğu), G (güney), K (kuzey); GB (güneybatı), GD (güneydoğu), KB (kuzeybatı), KD (kuzeydoğu).
Ancak bazen kelimelerin, özellikle son kelimenin birkaç harfinin kısaltmaya alındığı da görülür. Bazen de aradaki kelimelerden hiç harf alınmadığı olur. Bu tür kısaltmalarda, kısaltmanın akılda kalabilmesi için yeni bir kelime oluşturma amacı güdülür: BOTAŞ (Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi), İLESAM (İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği), TÖMER (Türkçe Öğretim Merkezi).
Gelenekleşmiş olan T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) kısaltmalarının dışında büyük harflerle yapılan kısaltmalarda nokta kullanılmaz.
2. Element ve ölçülerin uluslararası kısaltmaları kabul edilmiştir: C (karbon), Ca (kalsiyum), Fe (demir); m (metre), mm (milimetre), cm (santimetre), km (kilometre), g (gram), kg (kilogram), l (litre), hl (hektolitre), mg (miligram), m² (metre kare), cm² (santimetre kare).
3. Kuruluş, kitap, dergi ve yön adlarıyla element ve ölçülerin dışında kalan kelime veya kelime gruplarının kısaltılmasında, ilk harfle birlikte kelimeyi oluşturan temel harfler dikkate alınır. Kısaltılan kelime veya kelime grubu; özel ad, unvan veya rütbe ise ilk harf büyük; cins isim ise ilk harf küçük olur: Alm. (Almanca), İng. (İngilizce), Kocatepe Mah. (Kocatepe Mahallesi), Güniz Sok. (Güniz Sokağı), Prof. (Profesör), Dr. (Doktor), Av. (Avukat), Alb. (Albay), Gen. (General); is. (isim), sf. (sıfat), hzl. (hazırlayan), çev. (çeviren), ed. (edebiyat), fiz. (fizik), kim. (kimya).
* * *
Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu esas alınır: cm'yi, kg'dan, mm'den, YKr’un. Büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde ise kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır: BDT'ye, TDK’den, THY'de, TRT'den, YTL’nin. Ancak kısaltması büyük harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın okunuşu esas alınır: ASELSAN'da, BOTAŞ'ın, NATO'dan, UNESCO'ya.
Sonunda nokta bulunan kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek, noktadan sonra ve kelimenin okunuşuna uygun olarak yazılır: Alm.dan, İng.yi, vb.leri.
Tonsuz (sert) ünsüzle biten kısaltmalar, ek aldıkları zaman okunuşta tonsuz ses tonlulaştırılmaz: AGİK'in (AGİĞ'in değil), CMUK'un (CMUĞ'un değil), RTÜK'e (RTÜĞ'e değil), TÜBİTAK'ın (TÜBİTAĞ'ın değil).
Ancak birlik kelimesiyle yapılan kısaltmalarda söyleyişte k'nin yumuşatılması normaldir: ÇUKOBİRLİK'e (söylenişi ÇUKOBİRLİĞE), FİSKOBİRLİK'in (söylenişi FİSKOBİRLİĞİN).
KISALTMALAR DİZİNİ
A Alay
AA Anadolu Ajansı
AAFSE Güney Avrupa Müttefik Hava Kuvvetleri (Allied Air Forces Southern Europe)
AAM Atatürk Araştırma Merkezi
AB Avrupa Birliği
ABD Amerika Birleşik Devletleri
ABS Motorlu taşıtlarda fren sistemi (Antilock Braking System)
ADSL Asimetrik sayısal abone hattı (Asymmetric Digital Subscriber Line)
AET Avrupa Ekonomik Topluluğu
AFP Fransız Basın Ajansı (Agence France Press)
Age Adı geçen eser
AGİK Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Konferansı
AGİT Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı
agm. Adı geçen makale
agy. Adı geçen yayın
AI Uluslararası Af Teşkilatı (Amnesty International)
AID Uluslararası Kalkınma Ajansı (Agency for International Development)
AIDS Edinilmiş bağışıklık yetersizliği belirtisi (Acquired immune deficiency syndrome)
AİHM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
AİHS Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
AK Avrupa Konseyi
AKBİL Akıllı bilet
AKDTYK Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu
AKM Atatürk Kültür Merkezi
AKPM Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi
AKUT Arama Kurtarma Teşkilatı
Alb. Albay
Alm. Almanca
anat. Anatomi
ant. Antropoloji
AO Anonim ortaklık
AOÇ Atatürk Orman Çiftliği
AÖF Açıköğretim Fakültesi
AP ABD Haber Ajansı (Associated Press)
APS Acele Posta Servisi
Apt. Apartman, apartmanı
Ar. Arapça
ARGE Araştırma geliştirme
Arş. Gör. Araştırma Görevlisi
ark. Arkeoloji
As. Asker, askerî, askerlik
Asb. Astsubay
ASELSAN Askerî Elektronik Sanayii
As. İz. Askerî İnzibat
ASKİ Ankara Su ve Kanalizasyon İdaresi
ASO Ankara Sanayi Odası
AST Ankara Sanat Tiyatrosu
astr. Astronomi
astrol. Astroloji
AŞ Anonim şirket
AŞTİ Ankara Şehirler Arası Terminal İşletmesi
AT Avrupa Topluluğu
Atğm. Asteğmen
atm. Atmosfer
ATO Ankara Ticaret Odası
AÜ Anadolu Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi
Av. Avukat
B Batı, bay
BAE Birleşik Arap Emirlikleri
bağ. Bağlaç
BAĞ-KUR Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu
BBC İngiliz Radyo Televizyon Kurumu (British Broadcasting Corporation)
BCG Verem aşısı (Bacillus Calmette Guèrin)
Bçvş. Başçavuş
BDDK Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu
BDT Bağımsız Devletler Topluluğu
BE Büyükelçi
belgeç Belgegeçer (faks)
bitb. Bitki bilimi
biy. Biyoloji
bk. Bakınız
Bl. Bölük
bl. Bilişim
BM Birleşmiş Milletler
Bn. Bayan
Bnb. Binbaşı
bot. Botanik
BOTAŞ Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi
Böl. Bölüm
bs. Baskı, basım
Bşk. Başkan, başkanlık, başkanı, başkanlığı
BUE Avrupa Birliği Bankası (Bank of Union European)
Bul. Bulvar, bulvarı
Bulg Bulgarca
BÜ Boğaziçi Üniversitesi
C Cilt
Cad. Cadde, caddesi
CAEC Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi (Consultative Assembly of European Council)
cal Kalori
CAO Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (Civil Aviation Organization)
CC Konsolosluk birimi (Corps Consulaire)
CD Kordiplomatik (Corps Diplomatique)
CDH Avrupa İnsan Hakları Adalet Divanı (Cour Europeenne des Droits de l’Homme)
CE Avrupa Konseyi (Council of Europe)
CENTO Merkezî Antlaşma Örgütü (Central Treaty Organization)
CIA ABD Merkezî Haber Alma Teşkilatı (Central Intelligence Agency)
CIF Maliyet-sigorta-navlun (cost, insurance, freight)
CIOS Uluslararası Bilimsel Organizasyon Konseyi (Conseil International pour l’Organisation Scientifique)
CIP Taşıma ve sigorta bedeli ödenmiş olarak teslim
CIP Ticaretle uğraşan önemli kişiler (Commercially Important Person)
cm Santimetre
CMUK Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu
CNRS Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi (Centre National de la Recherche Scientifique)
coğ. Coğrafya
COMECON Doğu Bloku Ülkeleri Karşılıklı Ekonomik Yardım Konseyi (Council for Mutual Economic Asistance)
cos Kosinüs
CSO Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası
Cum. Bşk. Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanlığı
CÜ Cumhuriyet Üniversitesi
ÇAYKUR Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü
çev. Çeviren
ÇS Çimento Sanayisi
ÇUKOBİRLİK Çukurova Pamuk Tarım Satış Kooperatifleri Birliği
ÇÜ Çankaya Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi
Çvş. Çavuş
D Doğu
dal Dekalitre
dam Dekametre
DAP Doğu Anadolu Projesi
db. Dil bilimi
dbl. Dil bilgisi
DDT Böcek öldürücü (Dichloro-diphenol-trichloro-ethane)
DDY Devlet Deniz Yolları
DEÜ Dokuz Eylül Üniversitesi
dg Desigram
DGM Devlet Güvenlik Mahkemesi
DGS Dikey Geçiş Sınavı
DHMİ Devlet Hava Meydanları İşletmesi
DİE Devlet İstatistik Enstitüsü
dk. Dakika
dl Desilitre
DLH Demiryollar Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü
dm Desimetre
DMO Devlet Malzeme Ofisi
DNA Deoksirübo nükleik asit
Doç. Doçent
doğ. Doğum tarihi
DPT Devlet Planlama Teşkilatı
Dr. Doktor
drl. Derleyen
DSİ Devlet Su İşleri
DSÖ Dünya Sağlık Örgütü
DT Devlet Tiyatroları
DTCF Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
DTÖ Dünya Ticaret Örgütü
DÜ Dicle Üniversitesi
Dz. Kuv. Deniz Kuvvetleri
Dz. Kuv. K. Deniz Kuvvetleri Komutanı, Komutanlığı
dzl. Düzenleyen
Kısaltmalar devam edecektir
