igdirhan'a:
öncelikle selamlar anda.yaptığın araştırma için çok sağolasın.12 hayvanlı takvimin Türk takvimi olduğuna liseden şahidim tarih kitabında okumuştuk.bildiğim bi husus 1 yıl 365 gün 5 saat olarak hesaplanmış ve 12 yılda devreden bir takvim olduğu için her yıla bir hayvan verilmiş.yılları o hayvanlarla adlandırmışlar.Türk milleti tarih yazmaya başladığı günden bu güne sadece savaşmamış bilimde de diğer milletleri geride bırakmıştır.buna misal verecek olursak.Göktürkler zamanında Ötüken'de yapılan bir kanal sistemi var ve bu taşlar oyularak yapılmış.ruslar sovyet zamanında orayı işgal edince ihtiyaç üzerine kanal sistemi yapmak istemişler ve Göktürklerin yaptığı sistemi bulmuşlar.dedikleri laf şu ''buraya bu sistemden başka sistem yapılamaz mümkünatı yok'' biz hem iyi olan herşeyi severiz.Atatürk'ün bir lafı var ''Türk'e güzel olan şeyi veriniz reddetmesi mümkün değildir''.ben inanıyorum ki Tarihi ilk biz yazdık son noktasınıda biz koyacağız.selametle

                                                                                                  turan_attila

TÜRK-KAN'a:
sağolasın anda ben tarihi okumaktan çok dinlerim muhterem İbrahim hocam anlatmıştı lisedeyken.aklımda öyle kalmış düzelttiğin içi tekrar sağol selametle

                                                                                                   turan_attila

TÜRK-KAN'a:
bize miras bırkılan bu engiz denizde son nefesimize kadar tüm benliğimizle kaybolmak ve diğer Türklere de bu şevki verbilmek dileğiyle.Allah Türk'ü korusun ve yüceltsin!

2. BÖLÜM: TÜRK HALK TAKVİMİ (KOCAKARI TAKVİMİ)
 
Halk takvimi, belli bir yörenin iklim koşulları ve hayâtî faaliyetlerine dayalı olup, uzun ve sâbit tecrübeler sonucunda oluşan; o milletin mitolojik, törelik, târihî, dînî ve hayât şekli özelliklerine dayanan mahallî nitelikli bir zamân bölümlemesidir. Herkesçe ve özellikle yeni nesilce pek bilinmeyen, ülke ekserîsinde ufak mahallî farklılıklar gösteren gayr-ı resmî takvimdir. Millî ve resmî takvimlerden farklıdır. Her farklı coğrafyanın kendine has bir halk takvimi olabilir. Bunun nedeni o coğrafyanın iklim, tabiat ve hayât biçimidir. Tarım ve hayvancılığa dâir her iş, bu takvime göre işleyen bir disiplin içindedir [4]. Türkiye?deki halk takvimi, Rûmî takvim esâslıdır. ?Eski Takvim?, ?Eski hesâp?, ?Baba hesâbı?, ?Kocakarı takvimi? gibi adlarla anılır. Kocakarı sözcüğüne kısaca değinmekte fayda var. Kocakarı, bugünkü yarı menfî anlamında algılanmamalıdır; zâten böyle algılanması da yanlıştır. Bu ad, halk bilgelerine verilen sıfatlardan biridir. Türk harsında Ak Sakallılar, Gök Sakallılar, otacılar, ihtiyarlar, kamlar, bakşılar gibi konumlardan biridir. Tıpkı Batı?da bu konumda olanlar için kullanılan ?cadı (witch)? adına, sonradan Hıristiyan taassubu etkisi ile savaş açılması ve bu sıfatın menfî bir anlam kazanması gibi, bizde de İslâmî ve siyâsî bâzı nedenlerle bu sıfatlar îtibâr kaybetmiştir. Kısaca pagan kültür ve ilimlerinin, dünyâyı saran İbrâhimî istilâsına mâruz kalması ile birçok kavram farklı algılanmağa başlamıştır.
 
Türklerde, her birinde ortalama 90 gün olan mevsim bölümlenmesi şu şekildir:
21 Mart?ta başlayan Yaz (İlkbahar anlamında). İlkbahar gün-tün eşitliği (ekinoks).
21 Haziran?da başlayan Yay (Yaz anlamında). Güneş en üst düzeydedir. En kısa gece yaşanır.
23 Eylül?de başlayan Güz (Sonbahar anlamında). Sonbahar gün-tün eşitliği (ekinoks).
21 Aralık?ta başlayan Kış. Güneş en alt düzeydedir. En uzun gece yaşanır.
 
Mevsim adlarında, sâdece Batı Türklerinde, XV. yüzyıldan beri ?yay? adı, öteki anlamıyla (ok-yay?daki yay) karıştığından olsa gerek kaybolmuş, yerini ?yaz? almış; yaz?ın bıraktığı boşluğu da Farsça ?bahar? doldurmuştur. Öteki Türklerde hâlen bu adlar kullanılır. Her mevsim, kendi adıyla anılan üç aya bölünür: İlk (ön), orta ve son (geriki) ay. Meselâ Kışın ön (ilk) ayı, Kışın orta ayı ve Kışın son (geriki) ayı gibi. Temür?ün Kazakistan kitâbesinde görülen bu takvimin ay adları, yüzyıllar boyunca Türkler arasında yaşamıştır. Mevsimler bâzen 3 aya değil, 45 günlük iki aya da bölünmüştür. Bununla birlikte ?özellikle Türkiye?de- 40 (erbain) ve 50 (hamsin) türünde 90?lık bölümlemeler de görülür [5].
 
Türkiye?deki halk takviminde yıl; sıcak günler için Hızır (Eyyam-ı Rûz-ı Hızır), soğuk günler için Kasım (Eyyam-ı Rûz-ı Kasım) olarak ikiye ayrılır. Bu ayrım, umûmî olarak iki mevsimi kabûl eden eski bir takvim anlayışına dayanır [6].
 
Milâdî 6 Mayıs?taki Hıdırellez toyunun yılbaşı kabûl edildiği günden, 7 Kasım akşamına kadar olan 186 günlük kısım, Hızır devresidir. Yaz (İlkbahar)?ın ikinç yarısı, Yay (Yaz)?ın tamâmı, Güz?ün ilk yarısını kaplar. Yılbaşı olarak bâzı Türk halklarında 21 Mart kabûl edilir.
 
Kasım devresi ise Milâdî 8 Kasım?dan, 5 Mayıs akşamına kadar olan 179 (Şubat 29 çekerse 180) günlük kısımdır. Güz (Sonbahar)?ün ikinç yarısı, Kış?ın tamâmı, Yaz (İlkbahar)?ın ilk yarısını kapsayan Kasım devresi, 40 (Arabça: erbain) ve 50 (Arabça: hamsin) kısımlarına ayrılır. 50 günlük olan hamsin dönemi, oldukça soğuktur. Kasım 46?sında (Milâdî 21 Aralık) erbain başlar. Kasım 86?sında (Milâdî 31 Ocak) hamsin başlar. 186 günlük Hızır ve 179 günlük Kasım devrelerinin toplam günü, tam 1 yıl olan 365 gün eder.
 
Türkiye?deki halk takviminde, Hızır ve Kasım gibi yılın 2 devreye bölünmesi durumu, başka Türk halklarında da vardır. Oşlak/Aşlak Ay, 21 Mart?taki Yaz (İlkbahar) gün eşitliğinde başlar. Son Ay ise, 23 Eylül?deki Güz (Sonbahar) gün eşitliğinde başlar.
 
Yeni bir devreye girilirken ilgili giyecek, yiyecek, barınak, yakacak gibi unsurlarda düzenlemeler yapılır. Türk hayât biçimindeki yaylak ve kışlaklar da bununla ilgilidir.
 
Türklerin bilinen ilk takvimi olan 12 Hayvanlı Türk takviminde milât, Tanrıkut Batur (Tanrıkut Mo-dun, yanlış bilinen adıyla Mete Han)?un tahta çıkışı olan ve Türk Kara Kuvvetlerinin kuruluşu olan M.Ö 209 yılıdır [7][8]. Bu takvimde aylar, ?Birinç Ay, İkinç Ay, Üçünç Ay?? diye adlandırılır idi. Güneş esâslı Türk takviminde yıllar, ay bölümlenmesi gibi 12?ye ayrılan bir sistem ile işler. Buna göre yıllar şöyledir: Sıçan (Fare) Yılı, Sığır Yılı, Pars Yılı, Tavşan Yılı, Balık Yılı, Yılan Yılı, Yunt (=Yılkı, At) Yılı, Koyun Yılı, Biçin (=Maymun) Yılı, Tavuk Yılı, İt Yılı, Domuz Yılı.
 
Güneş esâslı bu takvimin, Ay esâslı olanında ise 12 ay adı şöyledir: Koran (Karaca), Bugra (Erkek deve), Kulça (Dağ koçu), Teke (Erkek Keçi), Oğna (Bozkır keçisi), Sığın (Erkek Geyik), Koçkar (Koç), Elik (Dağ keçisi), Maral (Dişi geyik), Arkar (Dağ koyunu), Toygar (Tarla kuşu), Kökek (Guguk Kuşu).
 
12 yılın 5 katı olan 60 yıllık devreleri ile Gök Türkler, Uygurlar, Tuna ve İtil Bulgarları tarafından kullanılmıştır. 2. Gök Türklerin Orkun Anıtları, Uygur bitig ve hukûk belgeleri, Tuna Bulgarların yazıtları, Bulgar Hanları dizini ve Manas Destanı?ndaki bâzı olaylar, bu millî takvimimiz ile târihlendirilmiştir.
 
Türkiye'deki halk takviminde ay adları sâbit olmayıp, yöreden yöreye ve çeşitli alanlara göre adlar alır.

2-B: ÖNEMLİ GÜN ve OLAYLAR
 
Türkiye?deki halk takviminde belli başlı önemli günleri devrelere ayırarak verelim.
 
HIZIR DEVRESİ (6 Mayıs ? 7 Kasım)
Hıdırellez (M. 6 Mayıs): Yukarıda başlangıcından ve niteliğinden bahsettiğimiz Hıdırellez gününde halk arasında çeşitli toylar düzenlenir. 6 Mayıs?ta artık Yay (Yaz) mevsimi gelmiş, soğuklar bitmiştir. Hıdırellez, ?Hızır? ve ?İlyas? adlarının birleştirilmiş hâlidir. Türk pagan inançlarındaki Irkıl Ata/Koca/Hoca, İslâm etkisinden sonra Hızır karakteri ile birleştirilmiş veyâ ona terk edilmiştir. Irkıl Ata, ilk kam (şaman), kamların atası, Türk töre ve âyinlerini ilk koyan bilge kişidir. Oğuz Kağan destanımızda, Oğuz?un ayguçısı (meclis reisi), bilicisi (veziri) ve bilgesidir. Hızır?ın özelliği, Bay Terek (Ulu Kayın, Hayât Ağacı. Birçok pagan inanışta görünen bir unsur olup, Türklerde yeri çok mühimdir) kökleri dibindeki bengüsuyundan (Âb-ı hayât, ölümsüzlük suyu) içmiş olup, ölümsüz olması ve karada yaşayan insanlara yardım etmesidir. Denizde yaşayanlara yardım edeni de İlyas?tır.
 
Mûsevî, Hıristiyan ve Müslümân geleneklerinde ortak bir mitolojik kişiliktir. Dolayısıyla bâzı özellikleri Gılgamış destanına dayanır. Hızır efsânesi, İskendemame?den sonraki zamâna, Mûsa ve yol arkadaşlarının konu edildiği Mûsevî efsânesi ?Elias ve Rabbi Josue b. Levi?ye ve Kur?ân?a (18. Sûre, 59.-81. Âyetler) girmiştir. Hızır, Türk aktarımlarına da birçok efsâne ve inanış biçiminde girmiş ve bir peygamber olarak ele alınmıştır [10].
 
Dede Korkut, kitabında aynı kişi olarak bazen Hızır bazen de Hızır-İlyas adıyla boz atı üzerinde ölümcül biçimde yaralanmış olan kahramânın yardımına koşar; kahramânın çâresiz annesine ayran ve yabanî çiçeklerden oluşan bir merhem hazırlamasını önerir. Evliya Çelebi (17. yüzyıl), seyahatnamesinde bir çağdaşının (muhtemelen hayâlî bir kişilik) Hızır ile olan ve Mûsa ile yoldaşının öyküsünü andıran bir mâcerasını anlatır. Ancak bu, sonsuz hayât bitkisini arayan Gılgamış mâcerasının bir yorumudur [11].
 
Hızır, Sunnî Müslümânlara oranla Alevîlerde biraz daha yaygın ve kökleşmiş konumdadır.
 
İlgili diyişler ve inanışlar:
?Ver Hıdırellez?i, vereyim yazı?
 
Yiyecek kapları, ambarlar ve para keselerinin ağzı açık bırakılır. Böylelikle Hızır?ın bu yerlere bereket getirmesi beklenir. Hıdırellez gecesi, gül ağacının altına istenilen şeylerin küçük bir resmi çizilir veyâ yazılırsa Hızır?ın kendilerine yardım edeceğine inanılır. Dilek yazılan kâğıtlar, aynı zamânda kırmızı kurdeleye bağlayıp gül ağacına asılır. Evlenmek isteyen kişi, özel surette yapılmış tuzlu çöreği 5 Mayıs akşamı yiyerek yatarsa, rüyâsında evleneceği kişiyi görür. Hıdrellez gecesi ateş yakıp üstünden atlanırsa dilekler gerçekleşir. Baharın ilk kuzusu Hıdrellez gecesi yenirse sağlık ve şifa bulunur. Hıdrellez günü kırlardan toplanan çiçek veyâ otlar kaynatılıp suyu içilirse bütün hastalıklara iyi gelir. Bu su ile kırk gün yıkanılırsa gençleşip güzellenilir [12].
 
Hıdırellez günü çalışılmaz, bağ bahçe işleri yapılmaz. Kırlara çıkılır, piknik yapılır, eğlenilir. Trabzon?un hemen her yöresinde Hıdırellez günü doğacak çocuk veyâ buzağının sakat olabileceği korkusu vardır. Eğrice teriminin kullanılması da bu durumla ilgili olmalıdır. Çocuk veyâ buzağının sakat doğmaması için ?Hıdırellezin eğrisi doğrusu için; Eğrice büğrüce, uğurum olsun doğruca? diyerek kabak tohumu ekilir. Çamaşır yıkanmaz, yıkanmak zorunda kalındığında sıkılmaz. Çünkü gebe inek veyâ kadın varsa doğacak yavrunun kötürüm olacağına inanılır [13].
 
Hıdırellez günü yaş ağaç kesilmez, ormandan eve herhangi bir şey götürülmez. Götürülmesi durumunda o yıl yılanın çok olacağına ve evi sineklerin basacağına inanılır. Evlerde bulunan el değirmenlerinde başkasına mısır çektirilmez, değirmen ödünç verilmez. Hanenin bereketinin gideceği düşünülür. Hıdırellez günü türbeler ve mezarlıklar ziyâret edilir. Ziyâret sırasında çocukların önden gitmesi makbûldür. Çünkü onların duası daha iyi kabûl görür [14].
 
Özellikle evde kalmış genç kızlar ve evlenecekler için bu gün çok önemlidir. Geleceğe âit evlilik dileklerini ve dualarını Hıdırellez gecesi yaparlar. Gül ağacının dibine taştan evler kurulur ve yazma bağlanır. Evde kalmış kızlar, başlarından üç kez açarak kilit geçirirler. Böylece kısmetlerinin açılacağına inanılır. Akşam tuzlu yiyecekler yerler, su içmeden yatarlar. Rüyâlarında ya evlenecekleri kişinin elinden su içerler ya da hiçbir şey göremezler [15].
 
Mayıs Yedisi (M. 20 Mayıs): Sayılı fırtınalardandır. Mayıs yedisi bulutlu veyâ yağışlı geçerse Yaz mevsimi iyi geçer, bolluk olur. Mayıs yedisi sıcak geçerse yaz mevsimi kurak geçer ve kıtlık olur.
 
Doğu Karadeniz?de ?Çepni Bayramı? olarak da bilinir. Trabzon?da Çepni Türklerinin ağırlıklı olarak veyâ yer yer yurt tuttuğu Çarşıbaşı, Vakfıkebir, Beşikdüzü ve Şalpazarı yörelerinde bir bayram gibi kutlanmakta, pek çok şenlikler yapılmaktadır. Mayıs yedisi, Ordu (şehir merkezi)?da (Demir, 1999: 42) ve Giresun (Aksu çayının çevresi)?da (Gökdağ, 1998: 421-430) bilinmekte olup, kutlamalardaki uygulamalar umûmîyetle birbirine çok benzemektedir.
 
İlgili inanış ve uygulamalar:
 
Şenlikler Ağasar Irmağı?nın denize döküldüğü, Beşikdüzü?nde yapılır. Yörede, köylerdeki oturanlar da dâhil; özellikle hastalar, kısmet arayan genç kızlar, çocuğu olmayan kadınlar, yürüyemeyen çocuklar bayramlık elbisesini giyer ve deniz kenarına iner. Yedi dalgaya ayak sokulur veyâ su ısınmışsa yedi dalganın altından geçilir. Isınmamışsa yedi dalganın üzerinden atlanır. Suyun insanda bulunan uğursuzlukları alıp götürdüğü, ağrı ve sızıların bu yedi dalgayla gittiği kabûl edilmektedir. Özellikle hasta çocukların iyileşmesi için deniz kenarına getirilmesi yaygındır. Tekne ve kayıklarla denizde tur atılır, yedi derenin denize döküldüğü ağızlardan ve Deliklitaş isimli kayanın altından geçilir. Hastalıkların ve yılın bütün sıkıntılarının denize kaldığına inanılır. Hasta olanlar, ağrıyan yerlerini deniz suyu ile özellikle yıkarlar. Ağrıların ve hastalıkların denizde kalacağına inanılır. Eskiden köylerden sığırların sürülüp deniz kenarına indirildiği ve deniz suyu ile yıkandır idi. Çocuğu olmayan bayanlar, özellikle Delikli taşın altından geçerler ve geçerken dua ederler. Akşam eve dönerken deniz suyu getirilir. Uğursuzluğu uzaklaştırması ve bereket getirmesi için bu su, eve ve tarlalara serpilir [16].
 
Ülger Doğumu Fırtınası (M. 31 Mayıs): Mayıs 18?inde Ülger yıldızı doğar. Gün doğusundan şiddetli bir yel eser. Bu yel insanlara, hayvanlara ve bostanlara zarâr verir. Bu yüzden Ülger doğacağı gün hayvanlar dışarı çıkarılmaz, ahır ve ağılların pencereleri, kapıları kapatılır.
 
Yay (Yaz) / Hızır Gündönümü (M. 21 Haziran): 21 Haziran?daki gündönümünde, güneş ışıkları Yengeç Dönencesi?ne dik gelir. Kuzey yarıkürede en kısa gece (GYK?de en kısa gün) yaşanır ve gölgelerin en kısa olduğu gündür. Kuzey yarıkürede günler kısalmağa, Güney yarıkürede uzamağa başlar.
 
Kuyruk Doğumu (M. 1 Temmuz): Haziran 18?inde kuyruk doğar. Kuyruk Yıldızı da Ülger Yıldızı?nın doğuşu gibi mala, davara zarâr verir.
 
Terâzi Doğumu (M. 31 Temmuz): Temmuz 18?inde Terazi Yıldızı doğar.
 
Ağustos Sıcağı / Eyyam-Bahur (M. 14 ? 21 Ağustos): Halk takviminde ağustosun ilk haftasında (M. 14-21 Ağustos) bunaltıcı ve kavurucu sıcaklar olur. Çobanlar, sürülerini gölgelere çeker. İlgili diyişler: ?Ağustosun sıcağı, sanki fırın ocağı?.
 
Mihrican-Bostan Bozan (M. 14 Eylül ? 14 Ekim): İlkgüz (Eylül) ile Ortagüz (Ekim) arasında (M. 14 Eylül-14 Ekim) görülen fırtınadır. Ülger yeli gibi, çok soğuk eser ve bütün mahsûlleri mahveder. Mihrican değen patates, salatalık, kabak gibi bostan mahsûlleri yanar, kapkara olur.