Konu içi açıklamalar :
Başkırdistan = Başkurdistan, Başkırya, Başkurtistan, Başkordostan
Başkır = Başkir, Başkırd, Başkurt
Shulgan-Tash = Şölgentaş
IEA RAN = Rusya Bilimler Akademisi Antropoloji ve Etnoğrafya Enstitüsü
TIGI = televizyon haber programı
Azerbaycanlılar ifadesi Azerler diye düşünülmelidir.
Bugacz = sanırım köyün asıl adı Boğaç’tır.
Başkırdistan, Tataristan, Tuva ve Hakasya halkları hakkındaki “Rusya Türkleri” adlı bir dizi için çekilen 4 adet belgesel filmin yapımı, “Mir” adlı film stüdyosunda son haline getirilmiştir.
Rus Coğrafya Derneği portalının kullanıcıları bu filmleri ilk görenler olabilir. Filmler, Macarca “Khurultai (Kurultay)” ve Tatarca “Sabantui (Sabantuy)” sözcüklerindeki ortak anlamın ne olduğunu, neden hemen hemen her Başkır aile üyesinin olağandışı bir yaşam süresine sahip olduğunu ve “onun kurdu uluyor” ifadesinin Türklerin soyundan gelen bir kimse ile ilgili olarak ne anlama geldiğini açıklamaktadır…
“… Ve kurt, savaşçıları kurtardı, kendi gücünü ve adını onlara verdi; savaşçılar onu ilahi önder yaptılar ve yürümeye devam ettiler, birçok ulusu fethedip hepsini aynı ad ile çağırdılar. Zaman geçti ve büyük savaşçılar gözden kayboldu. Ama adları korundu : bugün bile bu uluslar Türkler diye çağrılır”.
Cesur göçebelerin ataları hakkındaki dört hikâyenin her biri bu efsane ile başlamaktadır; torunlar çağdaş Tuva, Hakasya, Başkırdistan ve Tataristan bölgelerinde yaşamaktadırlar. 2010 yazında iki film ekibi, bu bölgelerde yaşayan halkların gelenek ve görenekleri aracılığıyla Türk halklarının tarihini araştırmak için bölgeleri ziyaret etti. Ekiplerin hedefi, nerede ve hangi geleneklerin saf haliyle korunmuş olduğunu ve hangilerinin yeni sosyal hayat koşulları altında değişime uğradığını açıklığa kavuşturmak idi.
Film çekimine katılanlar, birçok ilginç insanla tanıştı. Filmlerde Tataristan Cumhuriyeti’nin ilk başkanı Mintimer Shamiev’i, “Kamaz-master” yarışlarındaki efsane takımın pilotu İlgizar Mardeyev’i, Tuva’nın ilk veteriner hekimlerinden biri olan Tamara Chashoolovna Norbu’yu ve ünlü bir Başkır kuray flüt sanatçısı olan Robert Yuldashev’i görebilirsiniz.
Filmlerin kahramanlarını, bilginler, şamanlar, müzisyenler ile atalarının geleneklerini ve halk el sanatlarının sırlarını koruyan basit insanlar oluşturuyor. Değişik kişilikler ve değişik yazgılar, ama hepsinin ortak olarak incelikli bir şeyi var. Onların ruhunun ve dayanıklılığının gücü bu olabilir – atalarından miras kalan ve o olmadan bozkırda yaşayamadıkları kişilik özellikleri.
Ve hepsinin atlarla bütünüyle fevkalade ilişkileri var.
Çekimler esnasında, İlgizar Mardeyev 10 yıldır ilk defa eyere oturdu; ama ne kadar da inanılması güç bir olaydı bu! Sadece ataları eyer üzerinde doğup ölenler bir atı ancak böyle tutabilirler. Mardeyev, günlük yaşamında tamamen farklı bir “beygir” türü ile çalışmaktadır; aracının kaportası altında onlardan 800 tane vardır.
İlgizar, “Kamaz-master” yarışlarında efsane olan bir takımın pilotudur. Takımdaki her araç 9.5 ton ağırlığındadır ve yol durumuna bağlı olarak 10-15 saniyede 100 km/saat’lik hıza ulaşabilmektedir. Ya da daha doğru söylemek gerekirse, bu yarışın yapılmadığı zamanlarda, bu kamyonlar off-road (yol dışı arazi) yarışları için bir araya gelmektedir. İlgizar, bu savaş makineleriyle 1997’den beri yarışmakta ve 2002’den bu yana pilotluk yapmaktadır. Kemerinde birçok zaferi vardır; en değerlisi, 2007 “Dakar” yarışlarındaki Gümüştür. Türkler, onun gibi insanlar hakkında, “kurdu uluyor” derlerdi; bu, onun başarı ile görüşmeler yaptığı anlamına gelmektedir.
“Dilini onurlandıran, halkının gelenek ve göreneklerini hatırlayan ve köklerini unutmayan biri varlıkların doğal gidişatında bulunan akıl ve ruh barışını elde edecektir”, bir Hakas atasözü böyle der. Ne yazık ki, Hakasya’da yaşayanların yalnızca % 11’i kendilerini Hakas olarak görmektedir. 1000 yıldan daha eski özgün bir kültür, yok oluşun eşiğinde görünmektedir. İşte bu yüzden bu insanlar cumhuriyette ulusal bir yeniden doğuş hakkında bu kadar çok konuşmaktadırlar.
Film ekibi, hatırlayanları özellikle araştırdı. Ekip, Hakasya’da, safkan bir Hakas olan Nina Sarazhakova’nın oynadığı Ulusal Drama Tiyatrosunu ziyaret etti. Sarazhakova, tayganın ortasındaki uzak bir köyde büyümüştü. Sahip olduğu bilgiler, gelecek kuşaklar için paha biçilemez bir hediyedir. Büyükannesinden duyduğu halk hikâyeleri ve masallarının birçoğunu hatırlamaktadır.
Etnoğrafya, tarih ve halk gelenekleriyle ilgilenenler için böyle insanlara değer biçilemez. Bu insanlar aynı zamanda farklı dinler arasındaki ortak özellikleri ve farkları bulmada, benzeşen ayinlerin kıyaslanmasını mümkün hale getirmektedir. Örneğin, “Başkırlar” filminde, Saitbaba köyünde çekilen bir geleneksel düğün hakkında bir hikâye vardır.
Başkırya, geleneklerin korunması açısından bakıldığında, gerçekten eşi benzeri olmayan bir bölgedir. Burada huş ağacı kabuğundan nasıl eski bir sakız lokması pişirileceğini hala bilmekte ve kımız adlı uzun ömür sağlayan ulusal bir içkiyi yapmanın sırlarını hatırlamaktadırlar. Ayrıca Başkırya’da bugün yaban arısı toplanmaktadır. Rusya’da bu eski zanaatın (bortniki) son ustaları sadece burada bulunur. Yabani bal toplayıcıları, geçmişin özgün rehberleridir : büyükdedelerinin zamanlarından bu yana, ekipmanları hiç değişmemiştir. Kirem denilen deri bir kayış, ayaklar için tahta bir adım dışkı, bir bal kabı, bir bıçak, arıları dumanlamak için kuru bir çürük tahta parçası; ve işte böylece işleri için tüm gereken budur.
Yabani bal, sıradan bir şekilde toplanmaz, yaban arısı yuvası içi oyuk bir ağaç biçimindedir ve çerçevesi yoktur; bu yüzden yabani bal, daima balmumu ve polenle karışık halde bulunur. Çok doygun bir tadı olup dumansı aromalıdır. Rusya’da bu benzersiz lezzetin tadılabileceği tek yer, Başkırya’daki Shulgan-Tash korusudur.
Filmlerde halk el sanatlarına, örneğin, Hakas komusu ya da Tatar guslisi gibi müzik aleti yapımcılığına ve ataların şaşırtıcı sırlarına çok dikkat edilmiştir.
 Ak Ana Kurdun Çocukları.
Türkçeye Çeviren : Gürol BIÇAKÇI
TTK. |
