Buntürkler adını ahıska Türkleri ile ilgili bir eser okurken bende rastlamıştım. Lakin ilkin pek fazla bir bilgi bulamamıştım.

Azerbaycan Türk'ü bir kandaşımızın verdiği bilgi,

http://www.politikcity.de/forum/showthread.php?t=7362

"Azerbaycanın tarihi topraklarından olan Borçalı, Azerbaycanın quzey-batısında yerleşen bir vilayetinin adıdır.Gürcüstanla konşu olmuş olan bu vilayet haqqında eski ve orta çağ gürcü kaynaklarında bilgiler var.Orta çağ gürcü kaynakları Borçalını Didi Türk oba adlandırır.Didi gürcüce böyük demek,yanı böyük Türk obası.Daha eski gürcü kaynaklarında,örneyin 7. yüzile aid “Moksevay Kartlisa” adlı bir gürcü eserinde makedonyalı İskenderin yürüşü zaman burada BunTürk adlı bir halkla karşılaşdığını yazır.Eserde BunTürklerin hala(7. yüzilde) Borçalı bölgesinde yaşadığı bildirilir.BunTürk sözünün anlamını Mahmud İsmayıl esas Türkler,halis Türkler kimi izah edir.11 yüzile aid diger bir gürcü eseri “Kartlis Çxovreba” da bu fikrin doğruluğunu isbatlıyor.Mroveli “Kartli çarlarının hayatı” adlı salnamesinde Türklerin Borçalıda( o Kartli adlandırıyor) Makedonyalı İskenderin zamanında,hatta ondan daha önce Navuhudonossorun Yeruselimi dağıtdığı devirlerde (m.ö 586) de yaşadığını yazır.Mroveli BunTürklerin Msxet(Ahısqa) yaxınlığında bir yeri yurd seçerek orada kale tikdiklerini yazır."

 Bu da Türk'lerin Orta Asya'da yayılışını anlatan bir makaleden,

 http://n-marmara.blogspot.com/2006/04/trklerin-orta-asyaya-yayl.html

"Gürcü ve Ermeni kaynakları, m.ö. IV. Yüzyılda sona eren güçlü İskit/Saka göçlerinin yerini Durg/Turg adı verilen göçebelerin aldığını kaydetmekteler. Ermeni ve Gürcü yıllıkları Turg adı taşıyan iki Türk boyundan söz eder: Bunturg/Bundurg ve Haylandurg/Saylanturk[24].

VII-IX. Yüzyıllar arasında yazıldığı bilinen ‘Kartli’nin Müracaatı’ isimli anonim eserinde şöyle denilmektedir: “İskender (Makedonyalı Büyük İskender: m.ö. 336-323), Lota’nın oğullarının soyunu kaçmağa zorladı ve onlar karanlıklar ülkesine sığındırlar; orada zalim ve acımasız Bunturglar’la karşılaştılar. Onlar (Bunturglar) Kura nehri sahillerinde oturuyorlardı; dört şehirde yerleşmişlerdi. Onların hükümdarı fazla dayanamayacağını anlayıp uzaklaştı. Bu zaman Haldeyliler tarafından göç ettirilmiş Honlar geldiler. Bunturglar’ın hükümdarından haraç ödemek kaydıyla toprak istediler ve Zanavar’da yerleştiler. Bir süre sonra Aleksandr (İskender) geldi. Şehirlerden üçünü ve kaleleri yağma etti ve Honları kılıçtan geçirdi. Sonra Aleksandr Sarkine’yi ele geçirdi. Bundan sonra Bunturglar orayı bırakıp gittiler”[25]. Y. S. Takayşvili[26], N. J. Marr[27], L. M. Melikset-bek[28] ve A. Melikişvili[29], Gürcü ve Ermeni kaynaklarında geçen bu boyların batıya gelen ilk Türk göçleri olduğunu kabul etmekteler. Müelliflerin fikir ayrılıkları yaşadıkları husus, Bunturglar’ın hangi Türk grubunu temsil ettikleridir[30]. Kafkasya bölgesiyle Orta Asya tarihi birbirinden ayrı araştırıldığından yerel Kafkas kaynakları ile Çin yıllıkları arasında bir bağlantının kurulmamış olması doğudan kopup gelen göçlerin durumunu açıklamakta büyük sorunlar çıkarmıştır. İskitleri batıya iten Ti grupları uzun bir dönem onların oturdukları bölgelerde barınmıştılar. Bu arada İskitler’in tamamının da batıya göç ettiği söylenemez. Nitekim, m.ö. IV. Yüzyılda Aral – Hazar bölgesinde İskitler’in kalıntıları olan Massagetler yaşıyorlardı. K. V. Traver, Massaget adının ‘Mas/saka/ta’ olarak okunacağını ve ‘büyük Saka ordası’ anlamına geldiğini söylemektedir[31]. M.ö. VI-IV. Yüzyıllarda Massagetler’in Aral – Hazar bölgesinde güçlü bir krallığının olduğu kesindir. M.ö. IV. Yüzyılda Hun baskınları sonucu eski İskitler’in ilk yurtlarını işgal eden Ak Ti boylarından Bunturk/Buntürkler ilk Türk boyu olarak batıya doğru harekete geçtiler. Onlar, Massagetler’in kuzeyinden dolanırken onlara bir darbe indirerek İskitler’in takip ettiği yoldan hareketle Azerbaycan’ın Kura nehrine kadar bütün Kafkasya bölgesini ele geçirmişlerdi. Massagetler aldıkları Buntürk darbesinden Aral’ın aşağı kısımlarına taşınarak, burada daha sonra İran’ı istila edecek olan Part kümelenmesine zemin hazırlarken, Bunturklar’ın m.ö. 320’li yıllarda Büyük İskender’e yenildikten sonra Kuzey Kafkasya ve Hazar Denizi’nin kuzeyi ile doğu kısımlarında dolaşarak daha sonra gelecek Türk göçlerine zemin oluşturmuşlardı. Muhtemelen, Ermeni ve Gürcü kaynaklarında adları geçen Bundurg/Bunturg adının ‘Durk/turg’ kısmı Çinliler’in Ti/Ting/Ting-ling adını verdikleri Tölös boylarının adındaki ‘Ting’le aynı olsa gerek. Türkolog Franke’nin de bir zamanlar önerdiği gibi, ‘Türk’ adı ‘Ting’den gelmektedir iddiası, Bunturg adındaki ‘Durg/Turg’la biraz daha ciddiyet kazanmaktadır. Sonuç ne olursa olsun, Bunturklar’ın İskitler’den sonra Hun baskısıyla yurtlarından oynatıldıkları ve batıya hareket ederek Hazar’ın kuzey ve barısını ele geçiren bir Ti boyu olduğu anlaşılmaktadır. Bunturklar’ın m.ö. IV. Yüzyılın ikinci yarısından sonra Kura nehri civarında Büyük İskender’le çarpıştıkları ve burada dört şehirlerinin olduğuna bakılırsa bu boyların bölgeye hareketi daha erken bir tarihte gerçekleşmiş olmalıdır[32]. Bu bilgiye dayanarak Eski Türklerin Orta Asya ile ilk tanışıklıklarının Tiler’den ayrılan bir boy olan Bunturk/Buntürkler’le başladığını varsayabiliriz. Bunturklar’ı bir takım küçük Hon/Hun boyları ve yine Ti boyu oldukları bilinen Bulğarlar takip etmişti. V. Yüzyıl Ermeni tarihçisi Movses Horenas, m.ö. 138 ile 110 yılları arasında Kafkas Ötesini saran iki büyük Bulğar akınından söz etmektedir[33]."

 Muhtemelen ikinci eklediğimiz makale daha doğru, doyurucu ve ayrıntılı bilgiler vermektedir.

 TTK

 

        Başlıkta Bun Türkleri olarak anılan uruğun adı merhum Togan Beğ'in eserinde Bunturki olarak anılıyor. Gürcü tarihçilere dayanılarak verilen bilgilerde daha İskender zamanında, yani M.Ö 4. yüzyılda Kür nehri boylarına gelip yerleştikleri, onlarla birlikte Kıpçaklar adlı Türk boyunun da geldikleri anlatılmış.