İster sığır ve koyun ister nöbet anlamında olsun keşik ile ilgili yapılan eylemler aynı anlama geliyor. Yapılacak bir görevi sıra ile yapmak. İmece farklı tabi ki: Herkesi ilgilendiren bir işi ücretsiz olarak topluca yapmak. Bu arada  aklıma 'hatircelik' geldi. Bir kişiye hatır için yaptığı işte karşılık beklemeden yardımcı olmak. Ben şahsen bunların hepsini de yapmış birisi olarak böyle bir konuyu Türk büyüklerinin sözleri ile beraber gündeme taşıdığınız için teşekkür ediyorum Ayhan bey. Esenlikler.

      Kerayitlerle7 yaptığı savaşı kazanmıştı. Bundan sonra Kerayit halkı Çingiz Han’a tabi olmuş ve ona sadakatle hizmet etmiştir. Buna rağmen Çingiz Kagan onları iyice eritebilmek için Kerayit unsurunu çeşitli Mogol kabileleri arasında dağıtmıştı. Ong-Han’ın kardeşi Cagambu’nun kızlarından birisini kendisi, diğerini de küçük oğlu Tuluy’a almıştı. Çingiz daha sonra şu emri verdi: “OngHan’ın altın çadırını, bütün içki ve sofra takımını, hizmetçileri de dahil olduğu halde Baday ile Kişilik’e veriyorum. Onghoçitlerle Kerayitler de onların keşikten’i (muhafızı) olsunlar”8,diyordu.
 
      Herhalde 1206 kurultayı yapıldıktan sonra Çingiz Han’ın bir ordu teşkilatlanması gerçekleştirdiğini görüyoruz. Onun ordusu, herşeyde olduğu gibi Türk askeri nizamına göre kurulmuş olup, rütbeleri gösteren sözlerin yapılışı da genellikle Türkçedeki gibidir.

      Eserin 9. bölümü “Askeri ve İdari İşlerin Düzenlenmesi. Muhafız Kıtalarının Genişletilmesi”ne ayrılmıştır. Burada Çingiz Kagan’ın, ulusu kendisiyle birlikte kurup, onunla beraber çalışıp, didinenlerin hepsini binbaşı yaptığı söyleniyor. Belki de daha önce Mogol ordusunda bin kişilik birlik olmadığından binlikleri teşkil edip, minghan-o noyanları (binbaşılar), ca’un-o noyanları (yüzbaşılar) ve harban-o noyanları (onbaşılar) tayin etti. Kesinlikle Mogol ordusunda tümen de olmadığından9, Çingiz Kagan tümenleri teşkil ederek, tümen komutanlarını belirledi. Tümen komutanlarından ve binbaşılardan övgüye mazhar olanları taltif ederek, şu emri yayınladı: “Eskiden benim yalnız seksen kebte’ulsu (gece bekçileri kıtası) ile yetmiş kişilik turghak keşikten’im (gündüz muhafız kıtası) vardı. Şimdi artık Mengü Tanrı’nın verdiği güçle, yerin ve göğün yardımıyla kuvvetlenerek bütün ulusu bir tek idare altında birleştirdikten sonra gündüz muhafız kıtası (turghak keşikten) için her binlikten adam seçilerek, gönderilmesini emrediyorum. Gece muhafızlarının, horçinlerin (savaşçılar) ve gündüz muhafızlarının seçilerek teşkilinde şuna dikkat etmelidir ki, bunların miktarı bir tümen olacaktır”10.
 
7 Kerayitler genellikle Türk kabul edilmektedirler. Bakınız, R.Grousset, Bozkır İmparatorluğu, Çev. R.Uzmen, İstanbul 1980, s.188-189.
8 Bakınız, Moğolların Gizli Tarihi, Çev. A.Temir, 2. baskı, Ankara 1986, s.109; Grousset, a.g.e., s.208.
9 Çünkü Mogolcadaki tümen ve bin kelimeleri Türkçedir. Çingiz çağına kadar hiçbir zaman onbin kişilik ordu düzeyine erişememiş olan Mogollarda, dolayısıyla bu sayılar yoktur. Günümüzde olduğu üzere tarihte de Mogolların sayısı hep az olmuştur. Mogolların kalabalıklaşması, ordularının sayısı onbinler, yüzbinler düzeyine çıkması bu topluluğun arasına Türklerin girmesinden sonradır. Bunun tabii bir neticesi olarak, zaman içerisinde hem kültürce yüksek olan, hem de sayıca fazla durumdaki Türkler arasında Mogollar erimişlerdir.
10 Moğolların Gizli Tarihi, s.149.
      Hülagu Han zamanında, Mogollar Kafkasya’ya geldiklerinde, Ermeni ve Gürcü gençlerden de böyle bir hassa kuvveti teşkil edildiğini öğreniyoruz. Bakınız, Aknerli Gregor, Mogol Tarihi, Çev. H.Andreasyan, İstanbul 1954, s.33.

      Turgak kelimesinin keşik ile beraber kullanılması ve göstermişolduğumuz karşılıklar da göz önünde bulundurulunca onun Türkçe olduğunu17söyleyebiliriz. En azından eski metinlerde ve Çingiz Han’dan çok daha önceye ait kaynaklarda geçmesi hesaba katılınca turgak sözü gibi, keşiğin de Türkçenin malı olduğu ortadadır, diyebiliriz. Fakat ordu terimleri açısından okadar zengin bir kültüre sahip olan Türk milleti, bu kelimeyi zaman içerisinde belki de sadece hayvancılığa ait bir deyim olarak kullanmıştır. Zaten şöyle bir düşünecek olursak, hayvanlar için keşik tutanlar aynı zamanda sorumluluklarındaki hayvanların muhafızları değil midirler?

      “Keşik Kelimesi”, Prof.Dr. Mehmet Saray’a Armağan, Türk Dünyasına Bakışlar, İstanbul 2002
 
17 Ayrıca bakınız, S.G.Clauson, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford 1972, s.759.

Sayın Prof.Dr. Saadettin GÖMEÇ Beğe saygılarımla...

İster sığır ve koyun ister nöbet anlamında olsun keşik ile ilgili yapılan eylemler aynı anlama geliyor. Yapılacak bir görevi sıra ile yapmak. İmece farklı tabi ki: Herkesi ilgilendiren bir işi ücretsiz olarak topluca yapmak. Bu arada  aklıma 'hatircelik' geldi. Bir kişiye hatır için yaptığı işte karşılık beklemeden yardımcı olmak. Ben şahsen bunların hepsini de yapmış birisi olarak böyle bir konuyu Türk büyüklerinin sözleri ile beraber gündeme taşıdığınız için teşekkür ediyorum Ayhan bey. Esenlikler.

Değerli ağabeyim yine Sinop semalarında dolaşırken rast geldim konuya. Teşekkür ederim. Esenlikle.

TTK.