Türk tarihini birinci elden aydınlatabilecek önemli tarihi miras Moğolistan’da gün yüzüne çıkarıldı. Moğolistan’ın Bulgan eyaletinin Bayan- Nur bölgesinde Kazakistanlı arkeolog grubu tarafından gerçekleştirilen kazı sırasında tahminen 7. Ya da 8. yüzyıla ait bir mezar ortaya çıkarıldı. Kazakistanlı arkeolog grubunun başkanı Karajabay Sartkojalı’nın söylediklerine göre , bulunan mezar Türk kağanlarından birine ait olabilir. Kazı çalışmaları sırasında Kazak arkeologlar tarafından yeni yöntemler kullanıldı. Yeni yöntemlerin sayesinde mezar içerisindeki duvarlarda olan eşsiz kaya resimlerinin sağlam kalmasının sağlandığı ve kaya resimlerindeki insan ve hayvan figürlerinin gerçek boyutta çizildiği açıklandı. Mezarda bir çok takı, altın sikkeler, insan, at ve tazı cinsi köpek toprak heykelciklerin bulunduğu açıklandı.

İndiki “Monqolustan” adlanan ərazi  Türklərin öz ərazisidir.

Mongollar Baykal gölündən 600 km şimalda, Sibir Dağları ətəklərində təcrid olunmuş bir şəkildə yaşayıblar. Monqolustan ya da Mongolia adlanan bu ərazi vaxtilə “Çin Türküstanı” şəklində olub

Moğollar da sonradan “Çin Türküstanı”na, “Ata Yurdu”muza ayaq basıb.

Əslində moğollar və yaşadıqları ərazi haqqında “Oğuznamə”; və eləcə də Rəşidəddinin və Mahmut Kaşğarinin əsərlərində ətraflı şəkildə müşahidə edə bilərik.

Oğuznamə əsərində “Oğuz Xaqan”ın Diyarbəkirə, İraqa, Hindistana və Çinə yürüyüşləri daha aydın şəkildə verilib.

Bundan əlavə Oğuz Xaqanın “zülmət dünyası”na səfəri və “erkəkləri çirkin, qadınları isə gözəl” olan bir tayfa ilə mübarizəsindən danışılır. Əgər moğolların “Lena çayı”nın şimalı və Kuzey Sibir dağlarının, daha doğrusu "Verxoyanuskiy" dağ silsiləsinin ətəklərində yaşadığını düşünsək, bu məntiqə əsaslanaraq həmin tayfanın moğollar oldunu deyə bilərik.

Bildiyimiz kimi də Kuzey Sibirya və Şimal Qütbündə – 6 ay gecə; 6 ay gündüz (yəni 1 yılın yarsı gecə olur). Yəni Oğuz Xaqanın yürüyüş etdiyi “Zülmət Dünyası” moğolların eskidən yaşadığı ərazi, Mogolustan isə Türklərin Ata yurdudur!

 Tarihi olarak bakıldığında bugünkü Moğolistan'a Moğolların gelmesi Kırgızlardan sonraya dayanır. Kırgızlar, Uygur Kağanlığı'na son verdikten sonra Ötüken Yiş'te fazla hüküm süremediler. Kitanlar ve diğer Moğol boylarının baskısıyla bir kısmı bugünkü Kırgızistan'a göç etti. Kalanlar ise Yenisey Kırgızları olarak bilindiler. Bugünkü Hakas Türkleri, Yenisey Kırgızlarının devamıdırlar.

 Kırgızların, Uygurları yıktıktan sonra tam manasıyla devletleşememiş olmaları ve Türk kökenli boyların kendi aralarında savaşmaları neticesinde nüfuslarının azalması, bölgedeki boşluğu meydana getirdi. Bunu değerlendiren Kitanlar ve diğer Moğol boyları bölgeye yerleşmeye başladılar.

 Ancak Cengiz Kağan döneminde dahi Moğolistan'ın kuzeyinde Yenisey Kırgızları, batıda Naymanlar ve Orta Moğolistan'da Keraitler Türk asıllı güçlü boylar olarak Moğolları epey uğraştırmışlardır.

 Lakin bu çetin mücadele de Moğolların içinde de pek çok Türk kökenli boyların bulunduğu da bir gerçektir.