Hakasya
0
Türkistan'da Sibirya'nın güneyinde, Sayan-Altay dağları ve Yenisey nehri yanında ve Altay Cumhuriyeti'nin kuzeyinde yer alan Hakasya, 62.400 km2 lik bir yüzölçümü ile Rusya Federasyonuna bağlı özerk bir cumhuriyettir.Hakasya Sayan-Altay dağlarının bir parçasıdır. Üzerinden dünyanın en büyük nehirlerinden biri olan Yenisey (Kim Suyu) ırmağı geçmektedir.
Başkenti Abakan
şehridir. Ülkenin üçte ikisi dağlık olup halkın çoğu Abakan ve Yenisey
Nehirlerinin kenarında yaşamaktadır.Türkçe konuşan Hakaslar'ın asıl adı
Koraylar (Hooraylar)'dır. Hakaslar, Kaçinler (Haaş, Haas), Sogaylar,
Kızıllar ve Koybollar (Hoybollar) olmak üzere dört boy olup bu dört grubunu
ortak ismi Hakastır. Hakas dili Türk dilinin Uygur-Oğuz grubuna dahildir. Öz
diline, öz kültürüne ve geleneklerine bağlı olan Hakasya'da üniversite,
teknik enstitü, dil, tarih ve edebiyat araştırmaları enstitüleri
bulunmaktadır.Çeşitli kültür ve sanat kuruluşları, 4 tiyatrosu, kütüphane ve
müzeleri ile, müzik ve sanat okulları mevcuttur.
Uygur Türkçesine
yakın bir dille konuşan Hakas Türkleri Hıristiyan olmakla birlikte Şamanist
inanış ve adetlerine devam etmektedirler. Zengin ormanlar, göller, bozkır ve
dağların birleştiği bölgede yer alan Hakasya, uygun tabiat şartları, yer
altı kaynakları, çeşitli metaller ile ilginç bir Türk ülkesidir. Hakasya
güçlü bir ekonomi ve ziraate sahiptir. Bölgede tarım, hayvancılık ve
kerestecilik yapılmaktadır. Özellikle buğday, meyve ve sebzecilik önem
kazanmaktadır. Koyun, at, sığır ve arıcılık önemli geçim kaynağıdır.
Ülkede zengin
kömür, altın, bakır, barit, tutya ve demir çıkarılmakta olup, ülkenin büyük
bir kısmı ormanlarla kaplıdır. Madencilik, kerestecilik ve gıda sanayi
önemli iş kollarıdır.Hakaslar, Güney Sibirya'da yaşayan en eski Türk
halklarındandır. Hakaslar'ın ikibin yılı aşan tarihleri onların bir Kırgız
grubu olduğunu göstermektedir. Bugünkü Tanrı Dağı Kırgızları da dahil bütün
Kırgız Türkleri'nin bilinen ilk yurtları Yenisey Nehri civarıydı. Tanrı Dağı
Kırgızlar'ının dünyaca ünlü büyük destanları Manas da bu tarihi hadiseden
bahsetmektedir.
Manas Destanı'nın
anlattığına göre Tanrı Dağı Kırgızları Yenisey civarından bugünkü
vatanlarına Manas Han önderliğinde göç etmişlerdir. Bu göçe katılmayıp
Yenisey civarında hayatını sürdüren Kırgız Türk toplulukları ise Yenisey
Kırgızları olarak hayatlarını devam ettirmişlerdir. IX-X. yüzyıl Çin
kaynakları Kırgızlar'dan "Heges" ismiyle veya diğer bazı kaynaklara göre ise
"Kie-kia-se" adıyla bahsediyorlardı. Sonraki yıllarda Tanrı Dağı Kırgız
gruplarının Müslümanlaşması ve yaşanılan bölgeler arasındaki mesafenin uzak
olması Yenisey Kırgızlar'nın ayrı bir kimlik benimsemesini ve Hakas adını
kabulleriyle sonuçlandı.
Hakaslar'ın bu
ismi kabul etmelerinde Rus istilasından sonra yaşanan sürecin de etkisi
büyük oldu. Ruslar bu bölgeleri istila edene kadar ve daha sonraki uzun
yıllar Hakaslar'a, diğer Rus hakimiyetindeki Türk halklarında olduğu gibi
"Tatar" demekteydiler. Diğer yandan Ruslar tarafından yıkılan Hakas
Devleti'nin hanedanlığını ise "Hırgız Soyu" (Kırgız) sürdürmekteydi. Bölge
halklarını tanıyan Rus Türkolojisi, Hakas Türkleri'ni hem Kırgızlar'dan hem
de Tatarlar'dan ayırt ederek bölgede Hakas kimliğinin yerleşmesini
başarmıştır. Bütün Çarlık döneminde Hakaslar, Açin, Minusin, veya Abakan
Tatarları olarak adlandırılmıştır. 1718 yılında Rus kaynaklarında bölgeye
"Kırgız Yeri" veya "Hongoroy" tabirleri kullanmışlardır.
Bu ismi
benimsemekte Hakaslar da hiç güçlük çekmemişlerdir. Çünkü ikibin yıldır Çin
kaynaklarında bahsedilen bu adla bütün Kırgız Türk grubunun tarihinin asli
sahibi olmak gibi bir his ve moral değerle süreci kolaylaştırmışlardır.
Hakas adı ilk olarak Sovyet Birliği'nin kuruluş döneminde resmi olarak kabul
edilmiştir.
Böylelikle M. Ö.
II. yüzyıla kadar uzanan Hakas Türkleri'nin tarihinde Hakas adının oluşumunu
üç önemli dönemde incelemek mümkündür. Birinci dönem Hun ve Kırgız
Devletleri dönemidir ki, bu dönemde Hakaslar Yenisey Kırgızları olarak
isimlendiriliyorlardı (M. Ö. II. yy. - M.S. XIII. yy.) Türkistan'ın en eski
halklarından olan Yenisey Kırgızları yalnızca Hakaslar'ın kökenini
oluşturmuş değillerdir. Onlar aynı zamanda bugünkü Kırgızistan Kırgızları
veya diğer adıyla Tanrı Dağı Kırgızları'nın da kökeninde önemli yer alırlar.
İkinci dönemi ise Hooray Devleti (XIV-XVIII. yy.) oluşturur ki bu dönemde
Hakaslar'ın diğer Türk Halklarına göre kendilerine has özellikleri oluşmaya
başlar. Üçüncü dönemi ise Rus istilasındaki dönemdir ve 18. yüzyılın ikinci
yarısından başlayan yeni dönemin özellikle Sovyetler devri sürekli ve
bilinçli yapılan propagandalarla Hakaslar, yeni bir kimlik etrafında
toplanmıştır.
97-5046