Diğer bir sorum Bilge Tonyukuk kitabesinde "Türk Sir budun..." ifadesinde geçen "Sir" kelimesinin anlamı nedir? Diğer kitabelerde bu şekilde bir kelime yok!
Yazıtlar konusundaki en esrârengiz durumlardan birisi de budur. Bâzıları "Sir"in Gök Türk dönemi Türk kavimlerinden Xuēyántuó (Hsüeh-yen-t'o) 薛延陀 birliğini oluşturan iki boydan Xuē 薛 olduğunu düşünürler ancak Çin kaynaklarında Xuē 薛 boyunun Gök Türkler ile böyle bir birliğe girdiklerine ilişkin bir bilgi yoktur. Belki de yazıtta geçen "Sir" adının başka bir anlamı vardı. Zâten Xuē 薛 karakterinin Sir adını karşıladığı da kuşkulu, hattâ bana göre olanak dışıdır.
Yine Tonyukuk kitabesinde,diğerlerinden farklı olarak bazı yerlerde Kağan yerine, Kan(Han)kelimesi geçmesini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Aynı durumu Kırgızlar'dan kalma Yenisey yazıtlarında da vardır. Kagan (Kağan) unvânı kimi yazıtlarda Kan (Han) olarak geçer. Bana göre Gök Türk döneminde Kağan ve Han aynı unvandı, hattâ Kan belki de Kagan'ın kısaltması olarak kullanılıyordu (örneğin Bagatur unvânı bir Kırgız yazıtında kısaltılmış olarak Batur biçiminde geçmektedir). İlginç bir örnek de, Bilge Kağan ve Köl Tigin yazıtlarında "Tüpüt Kagan" (Tibet Hükümdârı), "Tabgaç Kagan" (Çin İmparatoru), "Kırkız Kagan" (Kırgız Kağanı) olarak geçen unvanların aynısı Kırgız Yenisey yazıtlarında "Tüpüt Kan", "Tabgaç Kan", "Kırkız Kan" biçiminde yazılmıştır. Bu durumda rahatça söyleyebiliriz ki, Gök Türk döneminde Han ve Kağan aynı düzeyde idi. Aradaki fark kimi târihçilere göre Karahanlı döneminde, kimi târihçilere göre de Moğol döneminde oluşmuştur (ama meselâ Osmanlılar'da da Han ve Hâkan aynı unvan olarak kullanılmaktaydı, arada bir statü farkı bulunmamaktaydı).
Tonyukuk adı da Türk ad geleneğine pek uygun değil gibi.Acama ny-yn sesinin karşılığı olan harf yanlışmı okundu? Yani doğrusu "Toyun"ok ok şekline olması sanki daha uygun gibi geliyor!
Tonyukuk adı Çince kaynaklarda Tūnyùgǔ (T'un-yü-ku) 暾欲谷 biçiminde geçmektedir, ki bu da ses olarak "Tonyukuk"a yakındır.
