-A-

Aan Alahçın Hatun: Ulu ana, yer ana, yer ilahesi. Yeryüzünün görüntüsü sayılan ruh.

Aan Arkıl Oyun: Yakut Şaman inancına göre ilk şaman. Irkıl Ata ya da Irkıl Hoca olarak da geçer.

Aan Darhan Toyon: Ev ruhu, ateş ve ocak sahibi. Aileyi kötü ruhlardan koruduğuna inanılır.

Abaası-Abaahı: Tek ayaklı ve tek gözlü kötü ruhlardır. Yeraltında yaşarlar. İnsanlara zarar vermek için yeryüzüne çıkarlar.

Abdal-Abidal: Gizli güçleri ve büyü yeteneği olduğuna inanılan, maddi dünyadan vazgeçip kendini Allah yoluna adayan sufi veya erenlere verilen ad.

Abıyaş Kan: Kainatın yaratıcısı sayılan Ülgen’in diğer adlarından biridir.

Abzar İyase: Evlerin avlusunda veya bahçesinde yaşayan ruh.

Adamcıl Kurt: Kurt kadın, geceleri kurt derisine giren kadın.

Ağ Ana: Tanrı Ülgen’e yaratma gücünü verdiğine inanılan ulu varlık, melek. Koruyucu ruh.

Ağaç Kişi: Orman adamı, hem kadın hem erkek cinsiyetli şeytani bir karakter.

Ağan: Dua anlamında kullanılan bir sözcük.

Ahır Zaman: Kıyamet, mahşer, zamanın sonu.

Al Dede: Yurt koruyucusu, Ulu Ana inancından doğan iyi bir ruh.

Al Karısı: Peri kızı, Albas ve Albız gibi isimlerle de anılır.

Alazlama: Kırmızı bir bez parçası yakılarak yapılan törensel bir tedavi şeklidir.

Albastı: Korkulu ruh, insanlara korku veren şeytani bir figür.

Aldacı: Ölüm meleği.

Aleybanı: Uzun boylu, beyaz tenli ve çıplak olarak tasvir edilen şeytani dişi varlık.

Alı Kişi: Dağ ruhu.

Alkış: Dua, efsun, söz.

Almas-Almıs: Korkutucu, şer bir ruh.

Alper Tonga: Türklerin efsanevi kahramanı, ulu atası.

Ambar-Ona: Kadınların koruyucusu olan bir varlık.

Ananklar: Suların akışına hükmeden, göze görünmeyen varlıklardır.

Andır: Cehennem hakimi.

Anka: Kaf dağında yaşadığına inanılan, insan yüzlü ve uzun boyunlu olarak tasvir edilen bir kuş. Simourg, Semender kuşu, Tuğrul.

Apa-Ama: Kutsal kadın motifi.

Arba-Arva: Efsun, efsunlamak.

Arçurı: Orman ruhu, şeytani bir varlık.

Arsan-Duolay: Yeraltında yaşayan kötü ruhların başı, lideri.

Aşapatman: Falcıların koruyucusu, hayırsever bir ruh. Hastalara yardım eden ara hekim.

Atlama: Bu dünya ile öte dünya arasındaki sınırın kalkmasını sembolize eder.

Ayıı: Yaratılış ve iyiliğin sembolü kabul edilen ilahi varlıklar, melekler.

Ayıısıt-Ayııhıt Hatun: Çocukların koruyucusu, yeni doğum yapmış kadınların yardımcısıdır. Ayzıt Hatun adıyla da anılır.

Aza: Yeraltında yaşayan varlıklara verilen genel ad.

Azar: Gökyüzü, melekler ve ilahlar anlamına da gelir. Gökyüzünde meleklerin yaşadığına inanılan kat.

Azar-Bezar: Her nevi hastalık anlamına gelen söz.

Azıktı: Her türlü kılığa girebilen şeytani bir varlık.

Azmıç: Tek başına yola çıkan insanlara kötülük yapan şeytani bir figür.

Kaynak: TÜRK MİTOLOJİ SÖZLÜĞÜ

-C-

Calın: Yer Ruhu’nun şerefine yapılan törenin adı.

Can: Öz, tin.

Cengiz: Yeryüzünde düzeni sağlamak için, Ulu Tanrı’nın öz evladını gönderdiğine dair mitolojik inanışlarda geçen kahramanlardan biridir.

Cet: Ata, ecdat.

Cılka Han: Çocuk doğduğunda, onun kaderini belirleyen iyi ruh.

-D-

Dede: Cet, ata. Din büyüklerine, evliyalık katına yükselenlere ve efsane kahramanlarına verilen ad.

Dede Korkut: Türk mitolojisinin, ilk yapısını koruyup saklayabilen, evliya ve keramet sahibi, arkaik yapılı bir motifidir. Korkut Ata adıyla da bilinir.

Dehgan Baba: Orta Asya halklarının kültürel kahramanlarından biridir. Sade giyimli, hoş görünüşlü ve sağlam yapılı bir ihtiyar olarak tasvir edilir.

Demir Tırnak: Demir tırnaklı ve demir burunlu, güzel bir kadın olan efsanevi varlık. Ormanlarda yaşadığına inanılır. Jez Tumşuk olarak da anılır.

Demircilik: Şamanizm kaynaklı, falcılara ve büyücülere has bir sanat olarak geçer.

Demiurk: Sözcük anlamı olarak usta, sanatkar demektir. Mecazi anlamda “yaratıcı” yerine kullanılır.

Derviş: Öte dünyaya özgü, ak saçlı, nur saçan ihtiyar.

Dev: Yeraltındaki karanlıklarda, dağlardaki büyük mağaralarda ya da derin sularda yaşadığına inanılan, insana benzemeyen ve korkunç şekillerde tasvir edilen yaratık. Tepegöz Dev olarak da adalandırılır.

Devlet Kuşu: Cennet kuşu, Hüma, Hümay. Tanrı ile kul arasında aracılık yaptığına inanılır.

Diiren: İnsan biçimli kötü ruh.

Dirilik Suyu: Ab-ı Hayat. İçildiğinde ölümsüzlük verdiğine inanılan efsanevi su.

Divane: İlahi aşkla hayrete düşmüş, evliya ile hemen hemen aynı özellikleri taşıyan varlık.

Dumrul: Dede Korkut boylarından, Deli Dumrul boyunun efsanevi kahramanı.

-F-

Fadime-i Zehra: Yeni doğmuş bütün kızları Hal Anası ve cinlerden koruyan varlık.

Fallık Kültü: Yaratma becerisi olan gücü temsil eden kült.

Fatma Ana: Dini-mitolojik inanışa göre, Fatma Ana dünyanın anasıdır. Fatma Nine, Karı Nine, Fatma Karı isimleriyle de anılır.

-H-

Hak Aşığı: İlahi bir aşkla Tanrı’ya seslenen kahraman ve saz şairi. Hak aşığı olan kimseye dünyadaki tüm bilimlerin kapısı açılır.

Hal Anası: Karışık saçlı, büyük başlı, uzun boylu ve beyaz giysili olarak tasvir edilen, göze görünmeyen şeytani bir varlıktır. Yeni doğmuş çocukları öldürdüğüne inanılır.

Hal Dili: Al dili olarak da bilinir. Tersine bir dildir. İnanışa göre öte dünya varlıklarının yaşayışları, görünüşleri ve dilleri bu dünyanın tam tersidir.

Hami Ruh: Koruyucu ruh. Koruyucu ruh, ona verilen kurbanla aynı izleri taşır.

Han: Ulu, büyük, saygı gösterilen, hürmet edilen demektir. Kaan şeklinde de kullanılan, önemli bir ünvandır.

Han Çingis: Cengiz.

Haydar: Harmanı savrulduğunda, rüzgarı çağırmak için söylenen harman şarkılarında adı geçen bir varlık. Rüzgar sahibi.

Helva: Sağlamlığın ve diriliğin kaynağı sayılan, bir tür yiyecek. Kaostan evrene geçişi sembolize eder.

Hetonik Varlıklar: Topraktan yaratılmış, yeraltında, mağaralarda ya da kuyularda yaşayan şeytani varlıklar. Çirkin ve biçimsiz olurlar.

Hıbılık: Özellikle uyuyan insanların üzerine çöküp, öldürene kadar boğazını sıktığına inanılan, kadın görünüşünde tasvir edilen, şeytani ruh.

Hızır: Ab-ı Hayat’tan içip ölümsüz olduğuna inanılan, insanların dara düştüğünde yardım istediği efsanevi varlık. Hızır’a evliyalık vasfı da yüklenmiştir.

Hortlak: Geceleri mezarından çıkıp, insanlara zarar verdiği düşünülen hayali varlık.

Huda: Ulu Yaratan’a verilen isimlerden biri. Kuday, Huday veya Guday olarak da kullanılır. “Allah, Tanrı” anlamına gelmektedir.

Humay: Umay Ana’nın farklı söylenişlerinden biri.

Huu İney: Hakas efsanelerinde adı geçen, kurt kılığına girdiği söylenen, merhametsiz ve hilekar kadın karakter.

Hüma Kuşu: Cennet Kuşu, Devlet Kuşu. Eski Yunan’da sürekli tazelenme ve yenilenme anlamına gelen “Feniks” adı ile anılır. Umay Kuşu olarak da bilinir.