-S-

Saç: Özellikle büyü gücünü temsil etmesi bakımından saçlı olmak çok önemliydi. İnsanın “can”ının kan ve gözlerde olduğu gibi saçta da olacağına inanılırdı. Bu yüzden saç kesmek törensel özellikler taşırdı. Kesilen saç, kötü ruhların eline geçmemesi için yakılır ya da saklanırdı. Aksi halde saçı kesilen kişinin hastalanacağı düşünülürdü.

Sağ-Sol: Mitolojik sistemlerde başlıca zıtlıklardan biridir. Sağ, olumlu ve doğru, sol ise olumsuz özellikler ile özdeşleştirilmiştir. Sağ-sol zıtlığı, ilk çağlarda siyah-beyaz renk sembolleri ile gösterilmekteydi.

Sah: Yakutlarda en ulu güçlerden birinin adı. Saka Türklerinde Sah kelimesi “Tanrı” anlamına gelmekteydi fakat zamanla bu anlamı unutulmuştur.

Sahab: Sahip, iye. Her evde olduğuna inanılan peri. Ev temiz tutulmazsa ev halkını cezalandırıp, evin tüm bereketini kaçırırılardı.

Sarı Ene-Sarı Eney: Ulu Ana’ya verilen isimlerden biri. Umay Ene’nin değişime uğramış şeklidir.

Sarı Kız: Orta Asya Türklerine göre derelerde ve sulak yerlerde yaşayan, kutsallık ve evliyalık taşıyan mitolojik bir karakter. Rivayete göre Sarı Kız’ın saçını alan birisi ona da sahip olmuş sayılırdı. Sarı Gız, Sarıçaç ve Dağ İyesi Sarı Kız gibi isimlerle de anılırdı. Sarı Kız’ın mezarının Kaz Dağında olduğu söylenir.

Sarıkan: Şamanizme göre bir ayağı diğerinden kısa olarak tasvir edilen bir putun adı. Eski Türkçede ejderha anlamına geldiği düşünülmektedir.

Saya: Hayvancılıkla uğraşanları koruyan ruhun adı.

Sazakan: Gökyüzünde dolaştığına inanılan şeytani bir varlık. Sazakan’ın ortaya çıkması, çok yağmur yağacağına ve bol mahsül olacağına işaret ederdi. Ejderha benzeri kocaman bir yaratık gibi tasvir edilir.

Semender: Efsanelere göre bedeni ufak, gagası büyük mitolojik bir kuş. Büyülü bir sese sahip bu kuş, Anka, Gegenus, Simurg veya Feniks olarak da adlandırılırdı.

Semeni: Üreme ve verimliliğin kutsal sembolü. Gece ve gündüzün eşit olduğu gün Semeni Töreni yapılırdı. Bereket sembolü olduğundan çöpe atılmaz, akarsuya bırakılırdı. Semeni’yi bayram yemeği olarak hazırlama işi sadece kadınlara verilirdi. Semeni pişirilirken kadınlar kazanın çevresinde dans edip şarkı söylerdi.

Simurg: Kaf Dağında yaşayan efsanevi kuşa verilen isimlerden biri. Kelime anlamı olarak kara kuş ya da otuz kuş şeklinde farklı açıklamalar mevcuttur. Semürk, Anka, Feniks gibi değişik isimlere de sahiptir.

Son Çarşamba: Kış mevsiminin ve yılın son ayına denk gelen son Çarşamba. Bu günde mezar ziyaretleri yapılıp, ölülerin ruhuna dua okunurdu. Bu günün gecesinde ise ateş yakılır ve üzerinden yedi defa atlanırdı. Bu törenin amacı, geçmiş yılın dertlerinden kurtulup, yeni yıla sağsalim girebilmek ve belalardan kurtulmaktı. Ahır Çarşamba diye de bilinir.

Soyha: Ölen birinin ardından yas tutulurken, ölünün kıyafetleri ortaya yığılırdı. Bu kıyafet yığınına soyha denirdi.

Su: Yaratılışın başlıca unsuru olarak görülür. Su, ilk kaosu temsil ederdi.

Sulukun: Yaratılmış ilk insanın, iki oğlundan biri olarak bilinir. Kısa boylu ve kaşsız olarak tasvir edilir, sualtının hükümdarıdır.

Sut Katın: Kadın görünümünde betimlenen, geceleri köylerin çevresinde dolaşan bir orman ruhu.

Suyla: Güneşin kırıntılarından oluştuğu düşünülen, insanlara yardım eden bir ruh. Ülgen’e hizmet eder.

Süt Gölü: Gökyüzünün üçüncü katında olan ve tüm hayatın kaynağı sayılan göl. Umay Ana’nın da orada bulunduğuna inanılır.

Kaynak: TÜRK MİTOLOJİ SÖZLÜĞÜ

-T-

Tapdık: Şeytani varlıkları temizlemek için gökten yere indiğine inanılan efsane kahramanlarından biri.

Targitay: Sakların ulu atası, Papay’ın oğlu. İlk insan.

Tarı: Tanrı adının kullanılan değişik şekillerinden biri.

Taskıl: Dağ isimleri ile kullanılan bir kelime. Tanrılar yurdu anlamında da kullanılır.

Taşkın: Felaket sembolü, dünyanın sonunu bildiren işaret.

Taz Kaan: Ulu Yer Ana’nın mecazlarından biridir. Bir inanışa göre Ülgen’in karısı, başka bir inanışa göre ise annesidir.

Tengri Han: Hunlar’a ait olduğu düşünülen bir tapınak. Tapınağın içinde aynı ada sahip bir put olduğundan bahsedilir. Kumuklar da kutsal saydıkları ağaca aynı ismi vermişlerdir.

Tepegöz: Yeraltı alemiyle bağlantılı, şeytani bir ruh. Jalgızgöz ve Kellegöz gibi değişik söylenişleri vardır. İnsan eti yiyerek beslenirler.

Teyran: Tek ayaklı ve tek elli şeytani bir varlık.

Tılsım: Gagauzlara göre, hem canlı hem de cansız varlıklar şeklinde görünebilen hayali varlıklar. Tılsımlardan korunabilmek için kurban kesilirdi.

Tın: Ruh, can, nefes.

Toybodım: Öbür dünyada var olduğuna inanılan ırmak. Bu ırmağın kenarında su ejderhalarının yaşadığı düşünülürdü.

Tös-Töz: Altay inanışına göre, evreni yöneten ruhlar ikiye ayrılırdı. Töz bu ruhlardan biridir. Kelime anlamı olarak köken başlangıç anlamına gelir. Töz, ataların göstergesi olan bir varlıktır.

Tura: En yüce güç, tek ulu varlık. Tengri sözcüğünün başka bir şeklidir.

Tüşimel: Oğuz Kağan destanında adı geçen, gaipten haberler verip, rüya tabiri yapan bilgiç. Geleceği gören, gelecekten haber veren.

-V-

Vergi: Şamanizme göre, istemekle ya da öğrenmekle şaman olunmazdı. Şamanlık sadece vergiyle kazanılırdı. Vergi ata şamanlar ya da ruhlar tarafından seçilmiş olanlara verilirdi.

Vurgun: Azerbaycan Türklerine göre, ateşten yaratılmış bir ruh. Ağaç altlarında, su kenarlarında ve köprü altlarında yaşar.

-Z-

Zengi Baba: Evliya tipli koruyucu ruhlardan biri. Zengi Baba’nın ruhuna tapınmak için törenler düzenlenirdi. Törene mutlaka bir molla davet edilirdi. Molla, yeni doğan bebekleri sıhhatli ve uğurlu olması için Zengi Baba’ya dua ederdi.