K O P U Z - I (04.1939-05.1944)

Dr. Fethi Tevetoğlu’nun çıkardığı Türkçü dergi. Biri Istanbul’ da, öteki Samsun’da olmak üzere, iki dönemli olarak yayımlandı. Bunların ikisinde de, Tevetoğlu asker olduğu için, imtiyaz sahipliği ve yazı işleri müdürlüğü görevleri başkalarınca üstlenildi. Fakat derginin gerçek sahibi ve yöneticisi Tevetoğlu idi.

1. dönem (04.1939-01.1940)
Kopuz dergisi ilk olarak, her ayın 15’inde olmak üzere, 15 Nisan 1939’da yayımlanmağa başlandı ve Ocak 1940’a kadar 9 sayı çıkarıldı.

27x20 sm. boyutlu 2. hamur kâğıda basılan derginin 1. hamur kâğıda basılı kapağında logosu ile “Aylık millî sanat ve fikir mecmuası” sözünden başka, çerçeve içine alınmış bir içindekiler dizimi (sonraki sayılarda ünlülerin özdeyişleri), yayınlanış tarihi ve sayı belirteci yer alıyordu. 15 kuruş olan fiyatı, arka kapakta veriliyordu. Sayfa numaraları cilt boyunca zincirleme sürüyordu. Altı sayısı bir cilt olarak tasarlanan derginin her sayısı 40 sayfadan oluşmakta idi.

Bu dönemde derginin “sahibi ve neşriyat müdürü” Cemal Tigin idi. Genellikle Türkçü görüş ve anlayışa uygun yazılar ve şiirler yayımlanan Kopuz’da, onlar yanında tam sayfa kuşe kâğıda basılmış fotoğraf ve resimler verilmekte idi. Sayfaları da pek çok yazarın yazı ve şiirlerine ev sahipliği yapıyordu. Başlıcaları Besim Atalay, Atsız, İhsan Aydın, Mehmed Hâlid Bayrı, İhsan Boran, Behçet Kemal Çağlar, Zeki Ömer Defne, Emin Hekimgil, Abdülkadir İnan, Rıza Nur, Hüseyin Nâmık Orkun, Adnan Cahit Ötüken, Ziya Özkaynak, Nejdet Sançar, Fethi Tevet, Cemal Tigin, Zeki Velidî Togan, Osman Turan, Alparslan Türkeş, Nimet Turgun UluğTürk, İhsan Unaner, Osman Faruk Verimer, Kerim Yund, Fethi Yücel, Halide Nusret Zorlutuna, vb. idiler.

Ayrıca, Ahmed Hikmet, Enis Behiç Koryürek, Namık Kemal’den alıntılar da verilmişti.

Tevetoğlu’nca çıkarıldığının anlaşılması ve yayımına hemen son verilmezse askerlikten atılacağının bildirilmesi üzerine, 15 Ocak 1940 tarihli 9’uncu sayısından sonra, Kopuz’un bu ilk döneminin yayımını durdurmak zorunda kalındı. Böylece, geniş bir çevrenin ilgi ile izlediği dergi, okuyucularını yayımından yoksun bırakmak durumunda kaldı.

2. dönem (05.1943-05.1944)
Kopuz’un ikinci dönemi Mayıs 1943’de, yine Fethi Tevetoğlu’nca, Samsun’da başlatıldı. Kendisi o sırada Samsun Askerî Hastanesi’nde hekim olarak görevli bulunuyordu. 1940’da yayımı yarım kalan dergiyi orada yeniden canlandırdı.

Dergi, yine 27x20 sm. boyutunda çıkıyordu. 2. hamur kâğıda, 24 sayfa olarak basılıyordu. Kapağı ‘kapak kâğıdı’na basılmakta idi. Kapaktaki büyük ve koyu harflerle basılı olan logonun hemen altında “Aylık Türkçü dergi” sözü, onun altında aylı kurt amblemi, daha sonra da bir ünlünün özdeyişi, yayımlandığı ay ile sayı belirteci veriliyordu. Dergi, önceki dönemdeki sayı sırasını sürdürmemiş, 1. sayıdan başlatılarak çıkarılmağa başlamıştı.

Kopuz’un bu dönemdeki sahipliğini Fethi beğin evdeşi Tevetoğlu Gürcan hanım üstlendi. Yazı işeri müdürlüğünü ise, son sayılara kadar Feridun Ankara yürüttü. Son birkaç sayıda ise, bu görevi Tevetoğlu’nun babası Dursun Ali Beğ üstlendi.

Amacı ilk sayısındaki başyazının başlığı olan “Amacımız : Türk’e fayda” sözüyle özetlenen Kopuz’un, bu dönemde de oldukça kalabalıkbir yazı ailesi vardı. Mustafa Hakkı Akansel, İ.Behçet Akın, FeridunAnkara, Naci Aşkın, Oğuz Kâzım Atok, Atsız, Tolunay Atsız, NihatSami Banarlı, Mehmed Halid Bayrı, Ferit Dikmen, Divitçioğlu Necmeddin,Fevziye Abdullah Erinç (Tansel), Esatoğlu Selâhattin, Fındıkoğlu (Ziyaeddin Fahri), Basri Gocul, Ömer Gürer, Abdülkadir İnan, Hüseyin Nâmık Orkun, H. Cahit Öztelli, Peyami Safa, Vahit Lütfi Salcı, Nejdet Sançar, İzettin Şadan, Şakiroğlu Canip Sıtkı,Tevetoğlu Fethi, Uluğ Turanlıoğlu, İsmet Rasin Tümtürk, İhsan Unaner, Elmas Yıldırım, Yılanlıoğlu İsmail Hakkı, Hâlide Nusret Zorlutuna, vb. yazı ve şiirleri ile katkıda bulunanlardandı. Derginin 5-6. (Eylül 1943) sayısı “Büyük Türkçü Rıza Nur’un yüce hatırası” için özel sayı olarak çıkarıldı.9

Yayınını başarı ile sürdürmekte olan Kopuz da öteki Türkçü dergiler gibi, 3 Mayıs 1944’de başlatılan Türkçülere yönelik devlet terörü yüzünden, Mayıs 1944’te çıkarılan II. Cilt, 1. sayısından sonra kapanmak zorunda kaldı. Çünkü onu çıkaran Dr. Fethi Tevetoğlu da, ünlü “Irkçılık-Turancılık Dâvası”nın sanıkları arasına alınmak üzere tutuklanmıştı.


Kaynak: TURANİA.NET

Ç I N A R A L T I (09.08.1941-15.07.1944)

“Türkçü fikir ve sanat mecmuası” olarak çıkarılan ve yayınlandığı dönemde oldukça etkili olan bir yayın organı idi. Çıkarılmasına 09 Ağustos 1941 günü başlanan Çınaraltı’nın yayınlanmasına, 6. cildindeki 15 Temmuz 1944 günlü 146. sayısı ile son verildi.

Boyutları 33x24 sm. olan dergi, kendinden kapaklı 3. hamur kâğıda basılıyordu. Rengi her sayıda değiştirilen bir zemin üzerindeki çınar resminin altında sayfa enini baştan sona kapsayan logo, onun altında da “Haftalık ilim ve sanat mecmuası” söylemi yer alıyordu. Birinci ciltte, kapak alanının 1/3’ünü kapsayan bu desen, kapağın yanlarında, ortayı
boş bırakan iki kalın şerit halinde sayfanın altına kadar iniyordu; beyaz boşluk alanı üzerinde ise, “Bu sayıdakiler” dizimi, sayı belirteci ve fiyat yer almakta idi. Sonraki her ciltte, andığımız bilgiler, başka düzenlemeler durumunda veriliyordu.

Genelde 16 sayfa olarak çıkarılan derginin fiyatı 1. ciltte 10 kuruş, 2. ciltten başlayarak 15 kuruş olmuştu. Fiyatı 131. sayıdan başlayarak 25 kuruşa çıkarılmış, fakat 141. sayıda 20 kuruş fiyatla satılmağa başlanmıştı.

Sahibi, yazı işleri müdürü ve başyazarı Orhan Seyfi Orhon olan Çınaraltı, “dilde, fikirde, işde birlik” söylemi ile, yazar ve şairleri Türkçülük düşüncesine katılmaya çağırdı. Dergide, çok sayıda yazarın uzmanlık alanlarındaki konuları Türkçü bir bakışla incelediği yazılar yayımlanıyordu. Orhan Seyfi Orhon, Hüsnü Emir Erkilet, Atsız, Mustafa Hakkı Akansel, Besim Atalay, İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Hüseyin Namık Orkun, Reşit Saffet Atabinen, Zeki Velidî Togan, Mükrimin Halil Yınanç, Enver Behnan Şapolyo, M. Şakir Ülkütaşır, Vecdi Bürün, Abdülhak Şinasi Hisar, Adnan Giz, Peyami Safa, Altemur Kılıç, Nejdet Sançar, Reha Oğuz Türkkan, Ali Canip Yöntem, Abdülkadir İnan, Mahmut Esat Bozkurt, A. Süheyl Ünver, Nebil Buharalı, Ahmet Caferoğlu, Nureddin Ardıçoğlu, Fuat Köseraif, Sadettin Nüzhet Ergun, Mehmet Sadık Aran, Emin Ali Çavlı, M. Fahrettin Çelik (Kırzıoğlu), Sedat Çetintaş, Ali Nüzhet Göksel, İsmail Hâmi Dani_mend, Ali Canip Yöntem, İzettin Şadan bunlar arasında idi. Ayrıca, Orhan Seyfi Orhon, Mehmet Emin Yurdakul, Atsız, Yusuf Ziya Ortaç, Basri Gocul, Behçet Kemal Çağlar, Feyzi Halıcı, Selâhattin Ertürk, Cemal Oğuz Öcal, Edip Ayel, Emin Bülent Serdaroğlu, Fethi Tevetoğlu, Osman Yüksel, Zeki Ömer Defne, Şükûfe Nihal (Başar), Halide Nusret Zorlutuna, Mithat Cemal Kuntay, Feyzi Halıcı, Mehmet Çınarlı, Mehmet Çakırtaş, Elmas Yıldırım’ın aralarında bulunduğu birçok tanınmış ve genç şairin şiirleri de yayımlanıyordu.

Dergi, uzun süre düzenli olarak çıkarıldıktan sonra yayınına, 1944-45 Türkçülük olayları yüzünden, 15 Temmuz 1944’te, 146’ncı sayı ile, son vermek zorunda kaldı. Zaten Mayıs 1944’ten başlayarak içeriği değişmeğe, magazine dönük yayınlar yapmağa başlamış, kadrosu da oldukça zayıflamıştı. 26 Ağustos 1944’te ‘yeni seri’ olarak yeniden başlatılan yayın, ancak dört sayı sürdürülebildi ve 18 Ekim’de kapatıldı.

17 Mart 1948’de Yusuf Ziya Ortaç’ın 1. sayıdan başlattığı yayın girişimi de ancak üç ay kadar sürebildi; Yazı işleri müdürü Adnan Tahir Güntan olan dergi 09 Haziran 1948 çıkarılan 11. sayıda yayınına son verdi.


Kaynak: TURANİA.NET

T A N R I D A Ğ – I (08.05-04.09.1942)

“Haftada bir Cuma günleri çıkar, ilmî, edebî Türkçü dergi”yi yurt dışındaki mecburî ikametinden dönen Türkçü Dr. Rıza Nur çıkarmıştı. 08 Mayıs-04 Eylül 1942 arasında, 18 sayı yayımlanabildi.

31x23 sm. boyutunda, 16 sayfa olarak çıkarılan Tanrıdağ’ın kapağında, logosundan başka, “Bu, Türklerin dergisidir” açıklaması, sayı belirteci, 10 kuruş olan fiyatı yazılı idi.

Sahibi ve umumî neşriyat müdürü Rıza Nur idi. Dergide Türkçülük düşüncesi doğrultusunda yazılar yayımlandı. Başlıca yazarları Rıza Nur, Mustafa Hakkı Akansel, Atsız, Hüseyin Nâmık Orkun, Hasan Ferit Cansever, Mehmet Halit Bayrı, Şerif Bilgehan, Nejdet Sançar, İhsan Unaner, İzettin Şadan, M. N. Gencosman, Fethi Tevetoğlu, Nurettin Ardıçoğlu, Vahit Lütfi Salcı, M. Fahrettin Çelik (Kırzıoğlu), Feridun Nafiz Uzluk, Enver Taşdemiroğlu, Nebil Buharalı, Edip Ayel, Halil Yaver, Hikmet Dizdaroğlu, Ali Genceli, Ali Rıza Yalgın, Sıtkı Tuncer, Ahmet Rasim Aras, Cemil Miroğlu, Mehmet Şakir Ülkütaşır, Ziya Uygur, Şekip Kadri Ez, Uluğ Turanlıoğlu, Cemal Oğuz Öcal, vb. idiler.10

Tanrıdağ’ın yayını, Rıza Nur’un âni uçmağa varması üzerine, 18 Eylül 1942 günlü 18. sayısı ile son buldu. Tevetğlu, uçmağa varış olayını şu sözlerle açıklıyor:

“Büyük bir titizlikle derginin bütün yükünü taşımaya çalışan Dr. Rıza Nur, bu ağır işi güçlükle sürdürüyordu. Nitekim 21 Haziran 1942 tarihli mektubunda bana aynen şunları yazmıştı: ‘İsmet Rasin imtihanlarla meşguldü. Birkaç güne kadar bitirecek, yardıma gelecek. Buradaki gençlerden gördüklerim içinde en terbiyelisi ve dürüstü odur. Eğer ben teknik işleri üstümden atamazsam mecmuayı zarurî kapatacağım. Bu yaşta tahammül imkânı yok. Ben yalnız yazıya kalmalıyım. Yoksa bu herhalde beni öldürür.’ Umduğu başına gelmiş ve Dr. Rıza Nur, 8 Eylül 1942 Salı günü, yazı masası üzerindeki Tanrıdağ dergisinin 19 sayısına ait müsvedde ve tashih kâğıtları üzerine başını koymuş bir halde ölü bulunmuştu”.11

Kaynak: TURANİA.NET

D O Ğ U (29.10.1942-15.08.1951)

29 Ekim 1942-15 Ağustos 1951 arasında Zonguldak’ta Tahir Akın Karauğuz yayınladı. Bu süre içinde 96 sayı çıkarıldı.

Kapağının üst bölümünde, ay-yıldızın yaydığı ışın demeti önündeki “Doğu” yazısından oluşan logosu vardı. Bu logonun altında “Büyük ülkü gazetesi” söylemi ve “Çıkaran A. Karauğuz” bildirimi yer alıyordu. Kapağın bunlar altında kalan kesiminde çoklukla, Cemal Nadir, Ramiz, Münif Fehim gibi ünlü çizerlerin Türkçü anlatımlar taşıyan renkli çizimleri veriliyordu. Sayfa sayısı 48 ile 96 sayfa arasında değişen derginin son sayısı 240 sayfa olarak çıkmıştı.

Doğu’nun sahibi ve yazı işleri müdürü Tahir Akın Karauğuz idi. Mehmet Emin Yurdakul, Abdülkadir Karahan, Halide Edip Adıvar, Aka Gündüz, Cafer Seydahmet Kırımer, Necip Fazıl Kısakürek, Behçet Kemal Çağlar, Kâzım Nami Duru, Mehmet Emin Erişirgil, Orhan Şaik Gökyay, Enver Behnan Şapolyo, Peyami Safa, İsmail Habib Sevük, Hüseyin Namık Orkun, Sabahattin Selek, İsfendiyar Baruönü, Akın Karauğuz, Rebiî Barkın, Fındıkoğlu Ziyaddin Fahri, Zeki Velidî Togan, Fahrettin Kerim Gökay, Nebil Buharalı, Remzi Oğuz Arık, Abdülkadir İnan, Emin Çakıroğlu, Ziya Özkaynak, Basri Gocul, Nurettin Artam, Mahmut Esat Bozkurt, Turhan Oğuzkan, Ali Nüzhet Göksel, Edip Ayel, İbrahim Zeki Burdurlu, Osman Attilâ yazı ve şiirleri yayınlananlar arasında idi. Ayrıca derginin yayınladığı özel sayılarda yüzlerce şairin ve şair adayının şiirlerine yer verilmişti.

Doğu’nun ilgi çekici bir yayın etkinliği, “Türkçülük nedir?” sorulu bir anket düzenlemesiydi. Bu ankete Cafer Seydahmet Kırımer, Hasan Ferit Cansever, Fındıkoğlu Ziyaeddin Fahri, Hamdullah Suphi Tanrıöver, İsmail Habip Sevük, M. Şerif Korkut gibi ünlü kişiler katılmış, Türkçülüğe ilişkin görüşlerini bildirmişlerdi.

Anadolu’da çıkarılan bu nitelikli dergi, malî imkânsızlık yüzünden kapanmak zorunda kaldı.12


Kaynak: TURANİA.NET

T Ü R K S A Z I (15.05.1943)

Orhun’un on yıl süren “mecburî suskunluk” cezasını delmek ereği ile çıkarılmasına girişilen, fakat, yalnız bir sayı çıkarılabilen Türkçü dergi.

O dönemin basın yasaları uyarınca kapatılan ve yayınlanmasına izin verilmeyen Orhun’un boşluğunu doldurmak için, o sırada Balıkesir Lisesi öğretmeni olan Reşide Sançar’ın aldığı imtiyaz ile, ilk sayısı 15 Mayıs 1943’te çıkarılan dergi, kimya öğretmeni olan bir kimsenin fikir ve sanat dergisi çıkaramayacağı gerekçesi(!) ile kapatıldı. Elbette asıl sebep Türk sazı’nın ilk sayısına Atsız’ın yazdığı “sunuş” adlı başyazıda onun Orhun’un devamı olduğunu belirtmiş olmasıydı.

Türk sazı, boyutları Orkun’unkinin aynı olan bir dergi idi. Kapağında logosu, aylı kurt amblemi, içindekiler dizimi, sayı belirteci, çıkış tarihi ve satış fiyatı yer alıyordu. Bu tek sayısında Atsız’ın başyazısı yanında Mustafa Hakkı Akansel, Nejdet Sançar, Besim Atalay, Şakiroğlu Canip Sıtkı, Nazif Danışman, Şadan Akyol, Zeki Velidî Togan, Mehmed Halid Bayrı, T. Bayınırlı (Atsız)’ nın yazıları ve Orhan Şaik Gökyay ile Abdülkadir İnan’ın çevirileri bulunmakta idi.


Kaynak: TURANİA.NET