Tarih : 19 Eylül 2015 - Cumartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
müstear sıfat eskimiş Arapça
1. sıfat Takma
"Müstear adların hakikilerini saymaya başladı." - O. C. Kaygılı
2. isim, müzik Klasik Türk müziğinde bir makam

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
karakteristik    Fr. caractéristique

1. Bir kimse veya nesneye özgü olan (ayırıcı nitelik), tipik:
"Bu iki türlü hareket, iki tarafında ahlakiyatını gösterdiği için son derece karakteristiktir." -Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, 123;
2. Bir logaritmanın tam birimler anlatan bölümü.

Bundan sonra demek ki, karakteristik yerine, ayırıcı nitelik, özgü, tipik sözcüklerini kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Cümlenin sonuna nokta ( . ) konur:
Türk Dil Kurumu, 1932 yılında kurulmuştur.
Saatler geçtikçe yollara daha mahzun bir ıssızlık çöküyordu. (Reşat Nuri Güntekin)

Günün atasözü/deyimi:
Bıçak kemiğe dayanmak.
Çekilen sıkıntı artık katlanılamayacak bir duruma gelmek. “
Bıçak kemiğe dayandı mı başkaldırır, canını sakınmaz, hakkını ister.” -A. Ağaoğlu. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arzu çakal III, 401 bkz> arju
arzulayu çakal gibi· III, 410
as kakım, hermelin·I, 80 bkz> az
as cariyelere verilen bir ad·I, 80

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
İgliğ tutrugı ay bolur.(I. 79)
Hastanın vasiyet etmesi iyilik getirir.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[göbül (IV) -1] Çocuk.
-Bolu
-İstanbul
Nize, Karahisar -Kayseri
Misis -Adana

[göbül (IV) -2] Tombul çocuk
-Kayseri

göbil Tombul çocuk.
*Bor -Niğde

göbül (I) [-> göde (I)]

göbül (II) Karın.
-Samsun

göbül (III) [-> gölbez -1]

göbül (IV) 1.[-> göbel (I) -2]

göbül (IV) 2.[-> göbil]

göbül (IV) 3. Sevimli.
-Bolu

[göbül (I)] Kısa boylu, şişman, göbekli.
Süme *Bulancak -Giresun
-Sivas

göde (I) 1. Kısa boylu, şişman, göbekli.
Çiftlik *Dinar, *Sandıklı -Afyon
*Eşme ve çevresi -Uşak
Iğdecik, Atabey, Yassıören *Senirkent, Kozluca *Keçiborlu, Yaka *Gelendost, Sofular *Eğridir, *Uluborlu -Isparta
Güney, Çuvallı *Yeşilova -Burdur
Karaçay, Honaz, Alaeddin *Acıpayam, *Çal -Denizli
İğdecik *Sancaklıboz -Manisa
-Kütahya
Tokat, *Sivrihisar, -Eskişehir
-Çankırı
-Maraş
-Kırşehir
Fetullah *Develi, Afşar, Pazarören *Pınarbaşı, *Bünyan -Kayseri
-Nevşehir
*Bor -Niğde
Yeniköy *Ereğli, Doğanbeyli *Beyşehir, *Akşehir, *Karaman, *Ermenek -Konya
Tuzla, Çakallı, *Kadirli -Adana
*Tarsus, Tabanlı *Mersin -İçel
Boztepe *Serik, *Korkuteli, *Kaş ve köyleri, *Elmalı -Antalya

[göbül (III)] Köpek yavrusu.
Kızılköy *Dinar -Afyon
KuzkÖy *Ünye -Ordu
Tekke *Tirebolu, *Şebinkarahisar -Giresun

gölbez 1. Köpek yavrusu.
Kıbrısçık -Bolu
Yalpankaya *Hendek -Sakarya
Erenköy -İstanbul
Ağlı *Küre, *Tosya, *Taşköprü -Kastamonu
Saray -Çankırı
Büğdüz, Bahattin, Satıyüzü, İbik *İskilip, Çitli, -Çorum
Dayh *Boyabat, *Gerze -Sinop
*Havza, *Çarşamba -Samsun
*Merzifon ve çevresi -Amasya
Ferenge *Erbaa -Tokat
Büyükafşar, Koyunbaba *Kalecik -Ankara
Beşkonuk *Manavgat -Antalya
-Edirne

Tarih : 06 Ekim 2015 - Salı

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
çirkef isim Farsça
1. isim Pis ve bulanık su
2. sıfat İğrenç ve bulaşkan (kimse veya şey)

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
kronoloji    Fr. chronologie

1. Zaman bilimi. 2. Zaman dizini.
"Yunanistan’da romanın tarihi oldukça karmaşık bir taslak olarak kalmaya mahkûm Croiset‘e göre; kronolojisi belirsiz elimizdeki bilgiler de yeterli olmaktan uzak." -Cemil Meriç, Kırk Ambar, 153.

Bundan sonra demek ki, kronoloji yerine, zaman bilimi, zaman dizini sözcüklerini kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Sayılardan sonra sıra bildirmek için nokta ( . ) konur:
3. (üçüncü), 15. (on beşinci); II. Mehmet, XIV. Louis, XV. yüzyıl; 2. Cadde, 20. Sokak, 4. Levent vb.

Günün atasözü/deyimi:
Dam dolusu tükenmiş, damlayan tükenmemiş.
Az da olsa sürekli gelir, ne denli çok da olsa, giderek tükenen hazırı yemekten daha iyidir. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
asınmak blr ;eyi çekmek, germek·I, 201 bkz>esinmek
asışmak asışmak, asmakta yardım etmek· I, 184
aslınmak bir şey bir şeye takılmak,I, 258, 259 bkz> eslinmek
asmak asmak,I, 173

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
İkki bogra igeşür, otra kökegün yancılur (I. 187) (II. 287)
İki buğra, erkek deve itişir, ortada bükelek sineği incinir.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
gavuz (I) Olgunlaşmamış, ham meyve.
*Nazimiye -Tunceli

gavuz (II) 1. Tahıl kabuğu.
Karamanlı *Tefenni -Burdur
Peşman *Daday -Kastamonu
-Çorum
*Merzifon ve köyleri -Amasya
Uluşiran *Şiran -Gümüşhane
*Ermenek -Konya

[gavız -2] Tahıl kabuğu
*Yeşil ova ve köyleri -Burdur
Darıveren *Acıpayam -Denizli

gavuz (II) 2. Kabuğundan ayrılmayan tahıl.
Çanıllı *Ayaş -Ankara

gavuz Buğday tanelerinin kabukları
Edirne

kavuz (I) 1. Gelişmemiş, çürük meyve.
*Nazimiye -Tunceli

kavuz (I) 2. İçi boş, kabuklu yemiş.
*Eğridir -Isparta
*Eymir -Aydın
*Yeniköy -Balıkesir
-Sinop
*Ünye -Ordu
Çepni *Gemerek -Sivas
Gavurdağı *Osmaniye -Adana

kavuz (I) 3. İç tutmamış çürük buğday, kapçıklı tane.
-Afyon
*Yalvaç, *Gelendost -Isparta
-Burdur
Söğüt -Denizli
*Tire -İzmir
-Manisa
Fili *Biga -Çanakkale
Çeltikçi *İnegöl -Bursa
Yukarıpazar *İzmit -Kocaeli
Karabüzey *Araç -Kastamonu
*Kurşunlu, Saray, -Çankırı
-Sinop
-Samsun
*Merzifon -Amasya
*Zile -Tokat
-Malatya
*Kilis -Gaziantep
Karaözü *Gemerek -Sivas
Zencidere -Kayseri
-Niğde
Akçalar *Seydişehir -Konya
-Adana
Güzelsu *Akseki -Antalya
*Yerkesik,*Milas, *Bodrum -Muğla
Çavuşköy *Lüleburgaz -Kırklareli

kavuz (I) 4. Taneyi örten kabuk.
-Bursa

kavuz (I) 5. Yaprakları dökülen bitki.
*Çivril -Denizli

kavuz (II) 1. Soyulmuş, pul pul olmuş deri.
Bursa

kavuz (II) 2. Saç diplerinde olan kepek.
*Saray -Tekirdağ

kavuz (II) 3. Tahıl kepeği.
*Marmaris -Muğla

Tarih : 11 Ekim 2015 - Pazar

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
koru isim
Bakımlı küçük orman
"Arkamda çam korularının parça parça neftîleştirdiği yeşil bir dağ." - R. H. Karay

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
krizantem    Fr. chrysanthème

Kasımpatı.
"Kırmızı çiçekli halının ortasında müthiş bir krizantem gibi tekrar abajurlu bir lamba..." -Ruşen Eşref Ünaydın, Diyorlar ki, 13;
"En çok hoşlandığım çiçekler, sarı güller renk renk irisler, krizantemler, hele hele Ferit Sakarya’nın gönderdiği koskocaman, bir kucak dolusu beyaz frezya." -Adalet Ağaoğlu, Üç Beş Kişi, 180;
"Katırtırnağı, ebegümeci, radika, krizantem, ıtırşâhî, süsen, nergis..." -Tomris Uyar, Gündökümü, 12;
"Bahçeye çıkmış, gece yağan kırağının hafif ıslaklığı altında büsbütün dirilmiş iri krizantemlerden toplamış…" -Refik Halid Karay, Kadınlar Tekkesi, 213;
"Güller, menekşeler, krizantemler bir mevsimlik; kelimeler Paros mermerinden daha ebedi." -Cemil Meriç, Jurnal, 37.

Bundan sonra demek ki, krizantem yerine, kasımpatı sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra nokta ( . ) konur:
  I.               1.                            A.            a.
  II.              2.                            B.            b.

Günün atasözü/deyimi:
Aşağı tükürsem sakal, yukarı tükürsem bıyık.
İki karşıt ve aynı derecede sakıncalı durum karşısında karar verme zorluğunu anlatan bir söz. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
asruşmak aksırışmak. I, 234
ast sokak,I, 42
astın aşağı, alt· I, 10

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
İzlik bolsa er öldimes, içlik bolsa at yagrımas (1.104)
Çarığı olsa kişi ölmez, teyelti olsa atın sırtı açılmaz, yara olmaz.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
çarpana (I) 1. Sahan kapağını andıran ve birbirine vurularak çalınan büyük zil.
*İskilip -Çorum
-Erzurum
*Bor -Niğde

çarpana (I) 2. Zilli def.
Zarşat -Kars

çarpana (I) 3. Zilli maşa.
-Bitlis
-Adana

çarpana (II) 1. Eski ayakkabı.
-İstanbul
Aşudu *Darende -Malatya
*Birecik -Urfa
*Kilis -Gaziantep
*Afşin, *Elbistan -Maraş
*Gemerek, *Şarkışla -Sivas

çarpana (II) 2. Eski deri parçası.
*Afşin -Maraş
*Gürün -Sivas

çarpana (II) 3. Deri kırıntıları.
-Malatya

çarpana (III) Dört beş metre uzunluğunda yün kuşak.
Elbengi *Yalvaç -Isparta
Homa *Çivril -Denizli
Saz -Amasya

çarpana (IV) Araba tekerleğine konulan sert bir tabla.
*Dinar -Afyon

çarpana (V) Serseri, avare.
-Diyarbakır

çarpana Eski deri parçası.
Ekinözü *Elbistan Maraş

çarpana Tavukların kaçmasını önlemek için ayaklarına takılan şey
Malatya

Tarih : 18 Ekim 2015 - Pazar

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
güncel sıfat
sıfat Günün konusu olan, şimdiki, bugünkü (haber, olay vb.), aktüel
"Güncel olaylar, yorumlarla şaşılacak bir özdeşlik, bir uyum gösterir." - N. Cumalı

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
kakafoni    Fr. cacophonie

Ses uyumsuzluğu.
"Fransızcanın umumi ahengi içinde bunların yapığı kakafonilerdir ki, şarkıya belli başlı mizah çeşnisi veriyordu." -Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Bir Sürgün, 64;
"Yüksek tonda kakafoniyle bozulmuş, anlaşılmaz sözcükler…" -Adalet Ağaoğlu, Toplu Oyunlar-Kozalar, 311

Bundan sonra demek ki, kakafoni yerine, ses uyumsuzluğu sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu durumda ay adların­dan önce ve sonra nokta ( . ) kullanılmaz:
29 Mayıs 1453, 29 Ekim 1923 vb.

Günün atasözü/deyimi:
Ak koyunu gören içi dolu yağ sanır.
Bir şeyin dış görünüşüne bakarak içinin de öyle olduğunu sananlar yanılırlar. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
asurtmak aksırtmak· III, 442
aş kenet· I, 80
aş yemek, aş· I, 20. 45, 75, 80. 93, 102, 156. 210, 227, 310, 318, 372. 443, 515, 516;II, 18, 73, 74, 130, 147, 158, 191, 241, 278, 299,308, 309;III, 31, 37, 61, 64, 67,116,133,185, 186, 249, 257, 261, 264, 270, 368, 382, 391, 397. 439
aşaç tencere,III, 382 bkz> aşıç, eşiç

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Kadaş temiş kaymaduk, kayın temiş kaymış (I. 403) (III. 246)
Kardeş demiş bakmamış, kayın demiş bakmış.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
zahra (I) 1. Yemeklik tahıl.
*Emet ve köyleri -Kütahya
Tokat -Eskişehir
Hacıahmet *Düzce -Bolu
*Kurşunlu -Çankırı
*Vezirköprü -Samsun
*Merzifon -Amasya
*Perşembe -Ordu
Bağlıca *Ardanuç -Artvin
*Arapkir -Malatya -
Hacıilyas *Koyulhisar, Karaözü *Gemerek, *Gürün, Maksutlu *Şarkışla, -Sivas
Gülâbi -Yozgat
Tahtacı, Elmalı, *Kızılcahamam, Hasanoğlan -Ankara
*Pınarbaşı ve çevresi -Kayseri
*Bor -Niğde
*Ermenek -Konya

[zahre] Yemeklik tahıl.
-Gaziantep

[zat zahra] Yemeklik tahıl.
Reyhanlı ve Amik Ovası Türkmenleri *Reyhanlı -Hatay
*Gürün -Sivas
-Kırşehir

[zat zahre] Yemeklik tahıl.
*Nizip -Gaziantep

[zat zehre] Yemeklik tahıl.
*Antakya -Hatay

[zehre] Yemeklik tahıl.
Başköy *Uluborlu, Bağıllı *Eğridir -Isparta
*Bozdoğan -Aydın
*Antakya -Hatay
Kabasakallı *Silifke -İçel

zahra (I) 2. Hayvanlara verilen yem (ot, arpa, saman vb.)
Örencik, Pazar *Kızılcahamam -Ankara

zahra (II) Hallaç yayında, kirişin altındaki koruyucu deri.
Hashoca *Akhisar -Manisa

zahra 1. Buğday, arpa vb. tahıl.
Çorum
Çilehane *Reşadiye Tokat
Kesirik Elâzığ
Namrun *Tarsus, İçel
*Fethiye Muğla

zahra 2. Saman.
*Güdül ve köyleri Ankara

zahra < Ar. zahire: Zahire
Erzincan ve Yöresi

zahra < Ar. zahire: zahire . || zehire || zehre
Erzurum

zahra bk. zahırâ
Malatya

zahra Tahıl, tahıl cinsinden hayvan yemi
Kırşehir ve Yöresi

zahra Zahire
Ordu İli ve Yöresi

Tarih : 20 Ekim 2015 - Salı

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
mümeyyiz sıfat eskimiş Arapça mumeyyiz
1. sıfat İyiyi, kötüyü, doğru ve yanlışı ayıran, seçen
2. isim, eğitim bilimi Ayırtman
"Neşemden duramıyor, öbür mümeyyizlerle konuşuyor, gülüyordum." - Ö. Seyfettin
3. isim Yazıları beyaz kâğıda temize çeken kimse
"O, 'yazıla' işaretini koydu mu mümeyyiz temize çeker." - R. H. Karay

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
kooperatif    Fr. coopérative

1. Ortak ihtiyaçları elverişli şartlarla karşılamak için kurulan, kâr amacı olmayan ortaklık:
"Bürokrasi yeni yeni teşkilatlanma örnekleri sunmaktadır: kooperatif gibi." -Cemil Meriç, Umrandan Uygarlığa, 20
2. Üreticilerin, aracıyı aradan çıkararak ürünlerini daha iyi şartlarda pazarlamak için kurdukları ortaklık:
"İstihlak kooperatifleri teşkil etmek gibi işler, her hırfetin iktisaden yükselmesini temin edecek teşebbüslerdir." -Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, 130

Bundan sonra demek ki, kooperatif yerine, ortaklık sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Kitap, dergi vb.nin künyelerinin sonuna nokta ( . ) konur:
Agâh Sırrı Levend, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yayınları, Ankara, 1960.

Günün atasözü/deyimi:
Acem kılıcı gibi.
Her iki tarafı da idare edebilen, güvenilmez (kimse). (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
aşbar saman, kepek ve ot gibi şeyler karıştırı-lıp ıslatıtarak hazırlanan hayvan yemi· I, 117;II, 351
aşgınmak aşınmak· I, 254
aşıç tencere·I, 52,116, 223, 248, 258, 313, 323, 327, 357, 409, 411, 514, 518;II, 12, 72, 78, 178, 201, 253, 302, 333, 356, 357; III, 142,191 206, 249, 280, 409, 430 bkz> e şiç, aşaç
aşlaka aşlara, yemeklere. II, 54

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Kal sabı kalmas, kagıl bağı yazılmas (I. 409)
Söz leke bırakmaz, yaş söğütten yapılan düğüm ırgalanmaz.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
mırık (I) Yüz, çehre.
Bayat -Afyon
*Keçiborlu -Isparta
Kızılhisar -Denizli
Saraycık -Kütahya
*Merzifon -Amasya
*Ermenek, *Karaman -Konya

[mırız (III) -1] Yüz, çehre.
*Afşin -Maraş
Çöplü *Gürün -Sivas

mırık (II) 1. Küskün, öfkeli, yüzü asık.
Piteriç -Erzincan

mırık (II) 2. Sevinç, mutluluk : Bugün mırığım yok.
*Gelendost -Isparta
*Mecitözü, *İskilip -Çorum
*Merzifon ve köyleri -Amasya
-Tokat
*Koyulhisar -Sivas
Gülağzı -Muğla

[mırık (II)] Sevinç, mutluluk
*Sungurlu -Çorum

mırık (III) 1. Zayıf, cılız, hastalıklı.
*Çarşamba -Samsun
Salman *Akkuş -Ordu

[mırız (II) -1] Zayıf, cılız, hastalıklı.
Piraziz -Giresun

[mırkı] Zayıf, cılız, hastalıklı.
*Şarkikaraağaç -Isparta

mırık (III) 2. Topal.
Çakallı -Adana

mırık (IV) Sünnetçi.
-Burdur
-Konya

mırık (V) 1. Kötü, sevimsiz (kimse).
-Sivas
*Bor -Niğde

mırık (V) 2. Soysuz, aşağılık aile.
Söğüt, Honaz -Denizli
Tokat -Eskişehir
-Yozgat

mırık (V) 3. Olur olmaz şeyleri beğenmeyen.
-Isparta

mırık (VI) Kaz, tavuk çobanı.
Yeniköy -Tekirdağ

mırık (VII) Gol, sayı, kama.
Bulgaristan göçmenleri -İstanbul
Kırcaali -Giresun

mırık (VIII) 1. Büyüyememiş kuzu, keçi.
Çandır -Giresun

mırık (VIII) 2. Manda yavrusu.
-Bolu

mırık (VIII) 3. Sıpa.
Çığrı *Dinar -Afyon

mırık (VIII) 4. Babası at, anası eşek katır, ester.
-Malatya

mırık (VIII) 5. Tavşan yavrusu.
inhisar *Söğüt -Bilecik

mırık (IX) Çam ağacının tohumu, kozalak.
Çengeller *Gölpazarı -Bilecik

mırık (X) 1. Cıvık.
*Nizip -Gaziantep

mırık (X) 2. Cıvık çamur, bataklık.
Tokat *Sivrihisar -Eskişehir
-Çankırı
*Pazarcık, Büyükyapalak, *Elbistan -Maraş
-Yozgat
*Balâ köyleri, Keşanuz, Camili, Küçükyozgat, Gölköyü *Kalecik, Çanıklı *Ayaş -Ankara
*İncesu -Kayseri
Toprakkale -Adana
Ören *Fethiye -Muğla

mırık (XI) Bulanık su.
*Elbistan -Maraş
Hacıilyas *Koyulhisar -Sivas

mırık (XII) 1. Küllük, çöplük, iyi temizlenmemiş yer, ev.
Kurthasanlı *Kadınhanı -Konya

mırık (XII) 2. Pis.
Bozhüyük *Göksun -Maraş

mırık (XIII) 1. Buğday ve arpanın uçlarındaki kılçıklar.
*Şebinkarahisar -Giresun

mırık (XIII) 2. Harman savrulurken uçuşan saman kırıntıları, saman tozu.
Kızılköyü -Tokat
*Alucra, Tamdere, -Giresun
*Bayburt -Gümüşhane
Esesi -Erzincan
-Elazığ
*Koyulhisar -Sivas

mırık (XIV) 1. Yuvarlak ağaç, top ve değnekle oynanan oyun.
İğneciler *Mudurnu -Bolu

mırık (XIV) 2. Hayvan tırnağıyla oynanan bir çeşit çocuk oyunu.
*Kurşunlu, *Ilgaz -Çankırı

mırık (XIV) 3. Topaç oyunu.
Karaağaç *Gölpazarı -Bilecik

mırık (XIV) 4. Yassı taşlarla oynanan bir çocuk oyunu.
-Çankırı

mırık (XV) Samanlık.
*İzmit -Kocaeli

mırık (XVI) 1. Domates.
*Bafra, Killik *Alaçam -Samsun

mırık (XVI) 2. Marul.
*Bafra ve köyleri -Samsun

mırık (I) Suyun dibine çöken ince kum.
Ankara

mırık (II) 1. Surat, yüz.
Çorum

mırık (II) 2. Kulak.
Telin *Gürün Sivas

mırık Balçık çamur
Çayağzı, Kırşehir ve Yöresi