Tarih : 10 Haziran 2015 - Çarşamba

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
kerevet isim Rumca
Üzerine şilte serilerek yatmaya veya oturmaya yarayan, duvara bitişik, ayakları olan, tahtadan sedir.

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
hiyeroglif    Fr. hiéroglyphe

Eski Mısırlıların kullandığı, bir resim ile bir kelimenin gösterildiği yazı, resim yazı:
"Mısr-ı kadîmin hiyeroglif denilen eşkâl-i acîbesine manend bir nevi harf dahi icat olunup..." -Ahmet Midhat Efendi, Rikalda Yahut Amerika'da Vahşet Âlemi, 17;
"Muntazam kesilmiş bazı büyük taş parçaları vardı ki üstünde hiyeroglif yazılar görünüyordu." -Sami Paşazade Sezai, Bütün Eserleri I, 347;

Bundan sonra demek ki, hiyeroglif yerine, resim yazı sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Ayrı yazılan da / de hiçbir zaman ta / te biçiminde yazılmaz:

Gidip de gelmemek var, gelip de görmemek var (Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var değil)

Günün atasözü/deyimi:
Aç aman bilmez, çocuk zaman bilmez.

Aç hiçbir mazeretle susturulamaz, çocuk da istediği şeyi hemen elde etmek ister. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
aluk kel, dazlak, I, 67
aluk kaba, haşin, I, 67
alvırmak atılmak, sıçramak, I, 226 bkz> el·virmek

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Bir tilkü terisin ikile soymas. (III. 244)
Bir tilkinin derisi iki defa soyulmaz, yüzülmez.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
verep 1. Bayır, yokuş, yamaç.
Aşağı Ilıca -Eskişehir
Teslim, *İskilip, *Sungurlu, İbek *Mecitözü -Çorum
Geriz -Samsun
*Taşova, Göynücek, -Amasya
Gökköy *Reşadiye -Tokat
-Trabzon ilçe ve köyleri
-Gaziantep
*Reyhanlı ve Amik Ovası Türkmenleri *Reyhanlı -Hatay
-Sivas ilçe ve köyleri
-Yozgat ilçe ve köyleri
Çiftlik *Kalecik -Ankara
Genezin *Avanos -Nevşehir
Boynuyoğun -Adana
Şahinpaşa *Malkara -Tekirdağ

[verev (I)] Bayır, yokuş, yamaç
Karahoca *Haymana -Ankara
Sadık *Mucur -Kırşehir

[verevi -2] Bayır, yokuş, yamaç
Çengelli *Lüleburgaz -Kırklareli

verep 2. Bayırda yan yol.
Şahsadi, Heniskeköy, Sarayozü, Ezine -Amasya
-Trabzon

verep 3. Eğri, verev.
*İskilip, *Sungurlu -Çorum.
-Trabzon
-Erzurum
-Kars
-Urfa
*Nizip -Gaziantep
Reyhanlı ve Amik Ovası Türkmenleri *Reyhanlı, *Antakya -Hatay
-Sivas ilçe ve köyleri

verep 4. Çapraz.
*Çarşamba -Samsun
*Ulubey -Ordu
*Antakya -Hatay

verep 5. Karşıt.
Köşker -Kırşehir

verep 1. Yokuş.
Çorum

[verev (II) -1] Yokuş
*Bünyan Kayseri

verep 2. Eğri.
Namrun *Tarsus İçel

[verev (II) -2]  Eğri
*Bünyan Kayseri

verep 3. Çapraz, verev.
Namrun *Tarsus İçel

verep Yamaç; meyil
Erzurum

[verevi -1] Eğri, verev
Çengelli *Lüleburgaz -Kırklareli

Tarih : 12 Haziran 2015 - Cuma

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
zorunlu sıfat
1. sıfat Kesin olarak gereksinim duyulan, zaruri, mecburi, ıztırari
"Tanzimat, gecikmiş de olsa zorunlu, kaçınılmaz bir atılımdı." - N. Cumalı
2. felsefe Doğal olarak kaçınılması imkânsız olan, olumsal karşıtı

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
Hegelyanizm    Fr. hégélianisme

Hegelcilik:
"Fransa’da Allahsızlık modası büyük ihtilalden, Almanya’da Hegelyanizmin sol kanadı sağını kırdıktan sonra başlar." -Peyami Safa, Doğu-Batı Sentezi, 151.

Bundan sonra demek ki, hegelyanizm yerine, hegelcilik sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Da / de bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırmak yanlıştır:

Ayşe de geldi (Ayşe’de geldi değil). Kitabın kapağına da dikkat et (Kitabın kapağına’da dikkat et değil).

Günün atasözü/deyimi:
Altını saklamak değil, kuruşu saklamak hünerdir.
Tutumluluk değersiz görünen şeyleri değerlendirmekle olur. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
amır   sis, kırağı·I, 54 bkı
amrulmak   (kaynayan tencere, insan solu ğu) senmek, çekilmek· I, 53, 248, 249 bkz> em-rülmek
amrulmak   yatıştırmak, dindirmek. III, 428 429 bkz> amurtmak, emrülmek

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Bir karga birle kış kelmes (II. 26)
Bir karga ile kış gelmez, gelmiş sayılmaz.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
harkıt (I) 1. Eski, çürük, yıkık.
*Mecitözü, -Çorum
-Yozgat
Hisarcık -Kayseri
-Niğde
*Ereğli -Konya
*Tarsus, *Mersin ve köyleri -İçel

harkıt (I) 2. Kırık, bozuk.
-Yozgat
*Pınarbaşı -Kayseri
Höketçe *Saimbeyli -Adana

harkıt (II) [-> horkut (I)]

harkıt (III) Çirkin.
Fariske *Ermenek -Konya

[harkıt (II)] Umacı.
Bereketli *Tavas -Denizli

horkut (I) Umacı.
Tokat -Eskişehir
-Çankırı
Çanıllı *Ayaş -Ankara
Afşar aşireti, Pazarören *Pınarbaşı -Kayseri

Tarih : 14 Haziran 2015 - Pazar

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
mücavir sıfat (müca:vir) eskimiş Arapça muc¥vir
sıfat Yakın komşu olan
"Mücavir alan."

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
haylayf    İng. high life

Yüksek sosyete; lüks hayat:
"Bu sebepledir ki bahsettiğim mesire haylayf sınıfının uğrağı olarak meşhurdu." -Refik Halid Karay, Bir Ömür Boyunca, 44.

Bundan sonra demek ki, haylayf yerine, yüksek sosyete ve/veya lüks hayat sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke bitişik olarak yazılır:

Verecek misin? Okuyor muyuz? Çocuk muyum? Gelecek miydi? Güler misin, ağlar mısın?

Günün atasözü/deyimi:
Şapka çıkarmak.
Bir söz veya durum karşısında söyleyecek sözü kalmamak ve takdir etmek.(Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
ana ana· I, 32, 93, 169, 236, 278, 508;II, 96. 175;III, 18, 33, 210, 212. 272 bkz> aba, apa
anaç   küçükken büyük bir anlay ış gösteren kız; anacık·I, 52
analamak ana edinnnek, ana demek·I, 311

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Bir toyın başı ağrısa, kamug toyın başı agrımas (I. 274) (III. 169)
Bir şamanın başı ağrısa, bütün samanların başları ağrımaz.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
zıvana (I) Direk başlarında bırakılan çıkıntı.
Aliköy *Çaycuma -Zonguldak

zıvana (II) Testere biçiminde açılır kapanır bağ bıçağı.
Hamitabat *Lüleburgaz -Kırklareli

zıvana (III) Sınır.
Kahngaz *Çameli -Denizli

zıvana (IV) Zırdeli.
*Sorgun -Yozgat
Hamurcu *İncesu -Kayseri

Tarih : 16 Haziran 2015 - Salı

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
iştikak
isim (iştika:kı) eskimiş Arapça işti®¥®
1. isim Yarılmış bir şeyin bir bölümünü alma
2. dil bilgisi Türeme
3. edebiyat Aynı kökten gelen kelimeleri bir arada kullanma sanatı

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
emansipasyon    Fr. émancipation

Reşit olma, ergenlik:
"Duhuliyenizde ister ‘emansipasyon’ diye yazsın, ister yazmasın…" -Adalet Ağaoğlu, Ruh Üşümesi, 13;
" Eşitleme üzerine (emansipasyon) kadınların ve Yahudilerin eşit hakları konularında bir deneme kitabı." -Füruzan, Ev Sahipleri, 144.

Bundan sonra demek ki, emansipasyon yerine, reşit ve/veya ergen sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Birleşik fiillerde mı, mi soru eki iki kelimenin arasına da gelebilir:
Vaz mı geçtin? Dar mı geldi? Sende mi varsın?

Günün atasözü/deyimi:
Açlık ile tokluğun arası yarım yufka.
Yoksul olan buna üzülmemelidir, küçücük bir şey bile en büyük ihtiyacı gidermeye yeter. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
andgarmak yemin ettirmek, ant içtirmek I, 226, 312; III, 423 bkz> añarmak
andıg elek, kalbur gibi şeylerln kasnağı·I, 118
andıkmak ant içmek, yemln etmek·I, 42, 243

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Bor bolmayıp sirke bolma (III. 121)
Şarap olmadan sirke olma.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
ferik (I) 1. Kümes hayvanlarının civcivlikten çıkmış yavruları, piliç.
*Eğridir ve köyleri, Aşağıdinek -Isparta
Kocaberges, Erdek *Bandırma -Balıkesir
*Gelibolu, *Bayramiç -Çanakkale
*Sivrihisar ve köyleri, Sarıkavak, Tokat -Eskişehir
*Kandıra -Kocaeli
-Bolu
*Akyazı ve çevresi -Sakarya
Aliköy *Çaycuma, *Devrek, Yakademirciler -Zonguldak
Karabüzey *Araç, *Küre, *Daday ve köyleri -Kastamonu
-Çankırı
*Kargı, *İskilip, *Osmancık -Çorum
*Boyabat, *Gerze -Sinop
-Samsun
*Merzifon ve köyleri, -Amasya
*Zile -Tokat
Danışman *Fatsa, *Gölköy, *Ünye -Ordu
-Trabzon ve köyleri
Uluşiran *Şiran, -Gümüşhane
-Rize
*Şavşat, *Ardanuç, Öğdem -Artvin
-Kars
-Erzurum
*Refahiye ve çevresi, -Erzincan
*Doğubeyazıt -Ağrı
*Erciş, -Van
-Diyarbakır
*Nazimiye -Tunceli
*Ağın -Elâzığ
Aşudu *Darende, *Pütürge -Malatya
-Urfa
-Gaziantep
*Afşin, -Maraş
Reyhanlı ve Amik ovası Türkmenleri *Rey hanlı -Hatay
-Sivas ilçe ve köyleri
*Sorgun -Yozgat
Çayırlı *Haymana, Camili *Ayaş, *Balâ, -Ankara
*Mucur -Kırşehir
*Develi, *Pınarbaşı, Salkuma -Kayseri
-Nevşehir
*Bor -Niğde
*Karaman, *Ermenek, *Ilgın, -Konya
*Bahçe -Adana
*Mersin ve köyleri, *Mut -İçel
*Anamur, *Serik -Antalya
Kerkük

[firig (I)] Kümes hayvanlarının civcivlikten çıkmış yavruları, piliç.
Hasanoğlan -Ankara

[firik (II) -1] Kümes hayvanlarının civcivlikten çıkmış yavruları, piliç.
Hisarardı, Sücüllü *Yalvaç -Isparta
*Ulukışla -Niğde

ferik (I) 2. Dişi piliç.
Kışla -Zonguldak
Kara büzey *Araç -Kastamonu
-Amasya ve köyleri
Şehli -Giresun
*Ermenek -Konya

ferik (I) 3. Dişi hindi.
Burunkaya -Zonguldak

ferik (II) Kuma, ortak.
-Bursa
*Sürmene -Trabzon
*Şereflikoçhisar ve köyleri -Ankara
*Bünyan, *Pınarbaşı, -Kayseri ve köyleri
-Nevşehir
-Niğde
Koçhisar *Aksaray -Konya

ferik (III) 1. Taze fasulye.
-Erzincan

ferik (III) 2. Tek çekirdekli kuru tane fasulye.
-Erzincan

ferik (IV) 1. Genç, taze, körpe.
Uzuncaburç -İç -

ferik (IV) 2. Yaşını göstermeyen, olduğundan genç görünen (kimse).
*Boğazlıyan ve köyleri -Yozgat

ferik (V) Sarı akrep.
Diyarbakır

ferik (VI) Buğday başaklarının yeni sertleşmeye başladığı zamanki durumu.
Erzincan ve yöresi

ferik (< Ar. ferîk) ferik, genç, taze
Diyarbakır

ferik Küçük, genç tavuk; piliç
(Erzincan Merkez) [ Erzincan ve Yöresi ]

ferik Piliç, genç kız
Erzurum Ağzı

ferik Piliç
Keban, Baskil, Ağın

ferik Dişi keklik
Malatya

ferik Kuma, ortak
Malatya

ferik İkinci hanım
Kırşehir ve Yöresi

ferik Yumurtlamaya yeni başlayan tavuk
Ordu İli ve Yöresi

Tarih : 18 Haziran 2015 - Perşembe

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
uhrevi
sıfat, din b. (***) (uhrevi:) eskimiş Arapça
sıfat, din b. (***) Öbür dünya ile ilgili, ahiret ile ilgili, dünyevi karşıtı
"Ve ufkumuzu / Çepçevre kaplasın bu ziya, bu renk / Havayı dolduran uhrevi ahenk" - A. H. Tanpınar

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
emoraji    Fr. hémorragie

Kanama: § "Bir emorajiden endişe etmiyoruz." -Peyami Safa, Biz İnsanlar, 29

Bundan sonra demek ki, emoraji yerine, kanama sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Kelime içinde yan yana gelen iki ünsüzden ilki kendinden önceki ünlüyle, ikincisi kendinden sonraki ünlüyle hece kurar:
al-dı, bir-lik, sev-mek vb.

Günün atasözü/deyimi:
Altından çapanoğlu çıkmak.
Girişilen işte başa dert olacak bir durumla karşılaşmak. (Atasözü)
Kısa kesmekten yanaydı ama paraları uzatsa altından bir çapanoğlu çıkar mıydı?” -O. Kemal.

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
andın beylerin hizmetçisi; bunların adı yazılı defter,III, 77 bkz> ay
andın ondan. 1. 60, 281, 317, 323;II, 12, 245,259, 345;III, 436
aña değersiz, kıymetsiz I, 128
añarmak yemin ettirmek, ant içirmek·I, 226 bkz> andgarmak

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Boş neñge iyi bolmas (I. 330)
Yaramaz malın sahibi olmaz.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
şınavat (I) Araba tekerleğine taban demirini geçirme işi.
*Iğdır Kars

şınavat (II) Altı dar, üstü geniş, dışında demir çember bulunan, tahtadan yapılmış büyük küfe:
Üzüm taşımıya şınavat al, üzümün suyu akıp gitmez.
Çorum

şinavat (I) İçinde üzüm ezilen tekne.
*Merzifon köyleri -Amasya
*Zile -Tokat

[şinovat] İçinde üzüm ezilen tekne
-Çorum

şinavat (II) Onarma (araba tekeri vb. için).
Yavuz *Şavşat -Artvin
İrişli *Sarıkamış -Kars

şinavat Üzüm taşınan, tahtadan yapılmış bir çeşit küfe.
Çıkrık *Mecitözü Çorum