Tarih : 07 Temmuz 2015 - Salı

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
hidayet isim, din b. (***) (hida:yet) eskimiş Arapça
isim, din b. (***) Doğru yol, hak olan Müslümanlık yolu

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
endividü    Fr. individu

1. Birey, fert. 2. Örnek. 3. Adam, kişi:

Bundan sonra demek ki, endividü yerine, birey ve/veya adam sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
İki ünsüzle biten Batı kökenli alıntılar, ünsüzler arasına ünlü konmadan yazılır:
film, form, lüks, modern, natürmort, psikiyatr, seks, slayt, teyp vb.

Günün atasözü/deyimi:
Bir yaşına daha girmek.
Şimdiye değin görmediği şaşılacak yeni bir şeyle karşılaşmak. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
argun sıçan cinsinden, yarım arşın uzunluğunda bir hayvan· I, 120
argurmak yormak, I, 486 bkz> argarmak
argurtmak yordurmak· I, 229 bkz> argurturmak
argurturmak yordurmak. I, 229 bkz> argurtmak

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Ebliğ toygursa közi yolka bolur (II. 176)
Ev sahibi doyurunca, konuğun gözü yolda olur.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
önnemen 1. İpten dokunmuş bir çeşit kilim.
*Demirci -Manisa

önnemen 2. Battaniye.
*Demirci -Manisa

önnemen 3. Dokuma.
*Demirci -Manisa

önnemen Oturunca dize örtülen battaniye, örtü vb. [ Derleme Sözlüğü c: 12 ]
Çorum

[önnek] Oturunca dize örtülen battaniye, örtü vb.
Çorum

[önnük] Oturunca dize örtülen battaniye, örtü vb.
Çorum

Tarih : 09 Temmuz 2015 - Perşembe

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
kumpas
isim Fransızca compas
1. isim Dizicilerin harfleri satır durumuna getirirken içine yerleştirdikleri ayarlanabilir demir yuva
2. Sanayide kalınlık ve incelikleri ölçmede kullanılan ölçüm aleti
3. Hile, düzen

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
entoksikasyon    Fr. intoxication

Zehirleme

Bundan sonra demek ki, entoksikasyon yerine, zehirleme sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Bazı durumlarda Batı kökenli kelimeler özgün biçimleri ile ya­zılırlar:
1. Bilim, sanat ve uzmanlık dallarında kullanılan bazı terimler:
andante (müzik), cuprum (kimya), deseptyl (eczacılık), quercus, terminus technicus (teknik terim) vb.

Günün atasözü/deyimi:
Helalzade barıştırır, haramzade karıştırır.
Sütü bozuk kişi, iki kimsenin arasını açar, anlaşmalarına engel olur; soylu kişi ise arabuluculuk yapar, anlaşmalarına yardım eder. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arıglamak iğdiş etmek; bir şey içinden iyisini seçmek ve toplamak· I, 303
arıglık temizlik· I, 149
arık ırmak, ark, germeç, kaş, kanal, I, 7, 65, 302, 375. 382; II, 10, 59, 135. 333, 347;III, 182,299.

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Eliğ tutgınça ot tut (II. 292)
Yabancıyı tutacağına ateş tut.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[cücül (II)] Kısa boylu, cüce.
Mürüs *Erbaa -Tokat

cücen (II) Kısa boylu, cüce.
Karaözü *Gemerek -Sivas

cücül (I) Yenilen bir türlü mantar.
Zile *Mesudiye -Ordu

[cücele] Yenilen bir türlü mantar.
Mürüs *Erbaa -Tokat

[cücüle mantarı] Yenilen bir türlü mantar.
-Sinop

cücül (II) [-> cücen (II)]

Tarih : 11 Temmuz 2015 - Cumartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
müsterih
sıfat Arapça
Bütün kaygılardan kurtulup gönlü rahata kavuşan, içi rahat olan.

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
ümanizma    Fr. humanisme

İnsancılık, hümanizm:
"Hala ümamizma deyince Latince, Yunanca öğretiminden bahseden miyop aydınlarımız bir parça gözlerini açsınlar." -Cemil Meriç, Jurnal, 149.

Bundan sonra demek ki, ümanizma yerine, insancılık sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Arapçadan dilimize giren ve özgün biçimlerinde sonunda ikiz ünsüz bulunan kelimeler Türkçede tek ünsüzle kullanılır. Bu kelimeler ünlüyle başlayan ek veya yardımcı fiille kullanıldıklarında sondaki ünsüz ikizleşir:
hak (hakkı), his (hissi), ret (reddi), şer (şerri), tıp (tıbbı), zam (zammı), zan (zannı); af (affetmek), his (hissetmek) vb.

Günün atasözü/deyimi:
Yarım hekim candan eder, yarım hoca dinden eder.
Bir iş, uzmanına değil de o işten anlamayana yaptırılırsa istenilen değil, ters bir sonuç elde edilir. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arılamak aralamak, I, 308 bkz> aralamak
arılmak yerinmek, kaygılanmak; kendine kızılmak. 11. 123 bkz> irilmek § sarılmak
arılmak kızmak, darılmak·II, 123

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Emgek eginde kalmas (I. 110)
Sıkıntı ebedîyen sırtda kalmaz.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
soku (I) 1.Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek.
-Afyon
Balçova -İzmir
*Lapseki -Çanakkale
-Bolu
*Akyazı çevresi -Sakarya
Furtul *Devrek, Yedigelli, Karamusa *Ereğli -Zonguldak
-Çorum ilçe ve köyleri
*Kavak ve köyleri, Ahmetsaray *Lâdik -Samsun
-Sinop
-Amasya
*Zile, *Karkıncık, *Artova, Ficek *Reşadiye -Tokat
*Hozat -Tunceli
-Elâzığ
*Elbistan-Maraş
Kızılin *Kilis -Gaziantep
Büyük Çaylı *Dörtyol -Hatay
Cancin *Zara, Yukarı Kale *Koyulhisar -Sivas
*Sorgun, *Boğazlıyan -Yozgat
Köşker -Kırşehir
Dağhalil *Kızılcahamam, Faraşlı *Kalecik -Ankara
*Mucur -Kırşehir
Afşar köyleri *Pınarbaşı, Akçakaya *Erkilet -Kayseri
*Bor -Niğde
-Nevşehir
Aziziye *Ereğli -Konya
Gâvurdağı *Osmaniye, *Pozantı -Adana
-Edirne
Kerkük

[sohu] Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek
-Amasya ve çevresi
Çilehane *Reşadiye -Tokat
-Çorum ve köyleri
*Afşin ve köyleri-Maraş
Reyhanlı ve Amik Ovası Türkmenleri *Reyhanlı -Hatay
Sarıhamzalı *Sorgun -Yozgat
-Sivas ve çevresi
-Ankara
-Niğde

[sokkı] Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek
-Erzincan

[sokku] Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek
-Erzincan
*Ağın -Elâzığ
-Kayseri

[soko (II)] Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek
-Tokat
*Aksaray -Niğde

soku (I) 2.Dibekte, havanda dövme işini yapan tokmak.
*Eğridir köyleri -Isparta
Başpınar *Tefenni, Güney, Salda *Yeşilova -Burdur
Yukarı Seyit *Çal, Çöplü *Çivril, *Sarayköy, Sofular -Denizli
Eymir *Bozdoğan -Aydın
Bergaz *Ezine -Çanakkale
*Kandıra -Kocaeli
-Malatya
*Balâ -Ankara
*Kaş, *Alanya -Antalya

soku (II) Kısa boyunlu (kimse).
*Kurşunlu -Çankırı

soku (III) Kapı sürgüsü.
-Urfa
*Antakya -Hatay

soku (I) 1. Tahıl dövmeye yarayan taş dibek.
Karamanlı *Tefenni Burdur
Kırşehir ve çevresi
Haymana Kayseri

[sohu] Tahıl dövmeye yarayan taş dibek.
Hayati *Erbaa Tokat
*Bünyan Kayseri
*Bor Niğde

soku (I) 2. Havanda ya da dibekte tahıl dövmekte kullanılan tokmak.
Karamanlı *Tefenni Burdur
*Güdül Ankara

[solgu] Havanda ya da dibekte tahıl dövmekte kullanılan tokmak
Gezende *Gülnar, Namrun *Tarsus, Tahanlı *Mersin İçel

[solku] Havanda ya da dibekte tahıl dövmekte kullanılan tokmak
Teniste *Anamur İçel

soku (II) Kuyruksokumundaki kemik.
Karamanlı *Tefenni Burdur

sôku (III) Ceket.
Şenoba *Uludere Hakkâri

soku Dut, bulgur dövülen çukur taş, büyük havan
Elazığ Yöresi

soku İçinde bulgur kuru dut vs. dövülen, büyük oyuk taş
Keban, Baskil, Ağın

soku Tahıl dövmeye yarayan taş dibek
Malatya

soku Tahıl ezmeye yarayan taş dibek
Adana, Osmaniye

Tarih : 13 Temmuz 2015 - Pazartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
hayta (I)
isim, tarih (ha'yta)
1. isim, tarih Osmanlıların ilk dönemlerinde eyalet askerlerinin uç boylarında görevli sınıflarından biri
2. sıfat Başıboş, bir baltaya sap olamamış, apaş, serseri
"Ötedeki masada birtakım hayta gençler cıvık cıvık gülüşüyor." - Y. K. Karaosmanoğlu
Hayta (II)
özel, isim (ha'yta)
1. özel, isim Toroslarda yaşayan bir Yörük aşireti

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
teorem    Fr. théorème

1. Kanıtlanabilen bilimsel önerme:
"Teoremleri yorulmadan ispat edebiliyorum." -Ziya Gökalp, Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri, 7;
2. Mantıksal usa vurma ile kanıtlanan önermenin veya özelliğin bildirimi:
"Etiketleri yırtılmış mavi kaplı harita defterleri ve birbirlerine hayasızca zincirlenen teoremler." -Attila İlhan, Kurtlar Sofrası, 358.

Bundan sonra demek ki, teorem yerine, bilimsel öneri sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlere yumuşak (ötümlü, tonlu) ün­süzler adı verilir:
b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z

Günün atasözü/deyimi:
Ahmak gelin yengeyi halayığı sanır.
Ahmak kimse kendisini koruyup gözeten kişiye hizmetine verilmiş biri gözüyle bakar ve saygısız davranışlarıyla onun gönlünü kırarak hizmetinden yoksun kalır. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arış eriş, dokumanın tezgâha sarılmış olan ve uzunluğuna dikine bulunan telleri, I, 61
arış arkag eriş argaç, dokumanın yanlamasına atılan ipleri.I, 61
arışmak aldatmak, birbirinì aldatmak· I, 182
arışmak eriş argaç· I, 61

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Endik uma eblikni agırlar (I. 105)
Şaşkın konuk ev sâhibini ağırlar.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
eşelek (I) 1. Ceviz içinin ortasında bulunan ve içi ikiye ayıran sert madde.
-Bolu
Aliköy *Çaycuma -Zonguldak
-Çankırı
Çıkrık *Mecitözü -Çorum
Gürsökü *Ayancık -Sinop
*Ahlat -Bitlis
-Sivas

[eşşek (I) -1] Ceviz içinin ortasında bulunan ve içi ikiye ayıran sert madde.
*Eğridir ve köyleri -Isparta
-Gaziantep
*Bor -Niğde
*Ermenek -Konya

eşelek (I) 2. Elma, armut gibi meyvelerin yenildikten sonra kalan çekirdekli kısmı.
*Düzce, -Bolu
*Safranbolu -Zonguldak
Peşman *Daday, Karabüzey *Araç -Kastamonu
*Kurşunlu, Saray -Çankırı
*Sungurlu, *İskilip, -Çorum
*Merzifon ve köyleri -Amasya
*Zile, -Tokat
*Ahlat -Bitlis
-Sivas
-Yozgat
Çayırlı *Haymana, Sobran *Nallıhan -Ankara

eşelek (I) 3. Mısır koçanı.
-Yozgat
Ağaeli *Kalecik -Ankara

eşelek (I) 4. Meyve.
Beydili *Nallıhan -Ankara
-Adana

eşelek (I) 5. Olgunlaşmamış meyve.
*Refahiye -Erzincan

eşelek (I) 6. Meyve çürüğü.
Hamzabey *İnegöl -Bursa
-Bolu
*Boyabat -Sinop
-Tokat
Hacıilyas *Koyulhisar -Sivas

eşelek (II) Tavukların eşelendiği yer.
*Gelibolu -Çanakkale

eşelek (III) Sinir: Eşeleklerimi ayağa kaldırdın.
-Bolu

eşelek (IV) Şişman kadınlara verilen isim.
Uzunmusa -Ordu

eşelek Elma, armut gibi meyvelerin yenildikten sonra kalan çekirdekli orta kısım
Malatya

eşelek Meyve artığı
Ordu İli ve Yöresi

Tarih : 15 Temmuz 2015 - Çarşamba

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
kardelen isim, bitki bilimi
Nergisgillerden, baharda çok erken çiçek açan ve eczacılıkta kullanılan soğanlı bir bitki (Galanthus nivalis)

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
teokrasi    Fr. théocratie

Siyasi iktidarın, Allah'ın temsilcileri olduklarına inanılan din adamlarının elinde bulunduğu toplumsal, siyasi düzen, din erki:
"Halbuki amelî tecrübeler gösterdi ki islâm ittihadı bir taraftan teokrasi ve klerikalizm gibi irticaî cereyanları doğurduğundan, diğer cihetten de islâm âleminde milliyet mefkûrelerinin ve millî vicdanların uyanmasına aleyhtar bulunduğundan Müslüman kavimlerin terakkisine mâni olduğu gibi, istiklâline de hâildir." -Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, 71.

Bundan sonra demek ki, teokrasi yerine, din erki sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Kökeni Türkçe olan kelimelerin so­nunda b, c, d, g ünsüzleri bulunmaz. Ancak anlam farkını belirtmek üzere ad, od, sac gibi birkaç kelimenin yazılışında bu kurala uyulmaz:
ad (isim), at (binek hayvanı); od (ateş), ot (bitki); sac (yassı demir), saç (kıl).

Günün atasözü/deyimi:
Tarlada izi olmayanın harmanda sözü (yüzü) olmaz.
Kendini işe vermeyenden, bir iş üretmeyenden hayır gelmez.(Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arıtışmak temizlemekte yardım ve yarış etmek· II, 322
arıtmak temizlemek, I, 19, 208 bkz> arımak
arıtmak taşağı çıkarmak, Iğdi; etmek; çocuğu sünnet etmek; erkekleşmek·I, 208 bkz> eredmek, eretmek

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Erdemsiz kut çertilür (II. 229)
Faziletsizden uğur, kut kaybolur

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[çöten (III)] Pınar veya damdan su akıtan ağaç veya teneke oluk.
-Ankara ve köyleri.

çörten (I) 1. Pınar veya damdan su akıtan ağaç veya teneke oluk.
Bademli, *Emirdağ -Afyon
-Aydın
-İzmir
-Manisa
-Bursa
Tokat, Bozan *Sivrihisar ve köyleri -Eskişehir
*Küre -Kastamonu
-Çankırı ve ilçeleri
-Çorum ilçe ve köyleri
*Kavak -Samsun
*Ezine -Amasya
*Mahmudiye -Giresun
-Urfa
*Kilis -Gaziantep
Arçan -Maraş
*Şarkışla ve köyleri, *Gemerek -Sivas
*Boğazlayan, *Akdağmadeni -Yozgat
-Ankara ilçe ve köyleri
Cemele -Kırşehir
-Kayseri ve ilçeleri
-Nevşehir
Bahçeli *Bor, Kavas *Aksaray, Uluağaç, -Niğde
*Ereğli, *Ilgın, *Beyşehir -Konya
Çakallı, Çandırlar, Mustafabeyli *Mersin, *Tarsus -İçel
-Edirne

çöten (I) Balık avlamak için kullanılan sepet.
Çivriz *Develi -Giresun

çöten (II) 1. Mısır koçanlarını kışın saklamak için daire şeklinde dallardan yapılmış kulübe.
Yaman *Mudanya -Bursa
*Görele -Giresun ve köyleri
*Torul -Gümüşhane

çöten (II) 2. İnce daldan örülmüş civciv kümesi.
-Giresun

çöten (II) 3. Ağıl.
*Bulancak -Giresun

çöten (III) [-> çörten (I) -1]