Tarih : 17 Temmuz 2015 - Cuma

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
himaye isim (hima:ye) Arapça §im¥ye
1. isim Koruma, gözetme, esirgeme, koruyuculuk, gözetim
"Henüz ana himayesine ne kadar muhtaç olduğunu görüyorum." - Y. Z. Ortaç
2. Kayırma, elinden tutma

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
parapsikoloji    Fr. parapsychologie

Doğaüstü olayları araştıran, telepati, gaipten haber alma, duyu dışı algılama vb. olayları inceleyen bilim dalı

Bundan sonra demek ki, parapsikoloji yerine, duyu dışı algılama sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Bazı alıntı kelimelerde yumuşama olmaz:
ahlak / ahlakın, cumhuriyet / cumhuriyete, evrak / evrakı, hukuk / hukuku, ittifak / ittifaka, sepet / sepeti, tank / tankı vb.

Günün atasözü/deyimi:
Aklının ayarını bozmak.
Doğru düşünemez, davranamaz duruma gelmek(Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
ark pislik·I, 42 § temilr arkı; demir boku·I, 42
arka   arka, sırt; sıkıntılı anlarda yardım eden kişi, yardımcı.I, 123, 128, 139
arkaçak ağıza ilâç akıtmak içln kullanılan içi delik bir aygıt, akıtınaç.I, 144

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Erik erini yaglıg, ermegü başı kanlıg (I. 70)
Yürekli kişi yağlı, tembelin başı kanlı olur.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[zavar (III)] Tazı
Eymir *Bozdoğan -Aydın
Aliköy *Çaycuma -Zonguldak

zavar (I) 1. Hayvanlara yedirilmek için hazırlanan tahıl kırması.
Allahdeyan *Salihli -Manisa
Satılmış -Eskişehir
Bahattin *İskilip, Ovasaray -Çorum
*Ağın, -Elâzığ
-Malatya
*Nizip -Gaziantep
Reyhanlı ve Amik ovası Türkmenleri -Hatay
-Sivas ilçe ve köyleri
*Sorgun, Bektaşlı -Yozgat
*Keskin, Büyük Afşar -Ankara
*Avanos, -Nevşehir
Afşar köyleri *Pınarbaşı, *İncesu -Kayseri
Bahçeli *Bor -Niğde
*Ereğli, *Karaman -Konya
*Kadirli -Adana
*Erdemli, civanyaylağı *Mersin, *Tarsus -İçel

[zaval (II)] Hayvanlara yedirilmek için hazırlanan tahıl kırması.
*Arapkir -Malatya

[zavır (I)] Hayvanlara yedirilmek için hazırlanan tahıl kırması.
*Kurşunlu -Çankırı
Faraşlı *Kalecik -Ankara
Mut ve köyleri -İçel

[zevar] Hayvanlara yedirilmek için hazırlanan tahıl kırması.
*Çumra -Konya

zavar (I) 2. İri öğütülmüş un.
Bozhüyük, -Maraş
Kızılhisar, -Gaziantep
Misis -Adana

zavar (II) Boş laf.
*Bolvadin, *Emirdağ -Afyon
*Alaşehir -Manisa

zavar (III) [-> zağar (I) -3]

zavar Hayvanlara yedirilen tahıl kırması vb. yem.
Küçük İsa *Zile Tokat
*Bünyan Kayseri

[zavır (I)] Hayvanlara yedirilen tahıl kırması vb. yem
Uzuncaburç *Silifke

Tarih : 19 Temmuz 2015 - Pazar

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
sarih sıfat (sari:hi) Arapça
sıfat Açık, kolay anlaşılır, belli, belirgin, belgin
"Bu hıyanetin müşterek müteşebbislerine karşı, alınması lazım gelen vaziyet sarihtir." - Atatürk

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
sistematik    Fr. systématique

Dizgeli, sistemli:
Bundan sonra demek ki, sistematik yerine, dizgeli sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Tek heceli kelimelerin sonunda bulunan p, ç, t, k ünsüzleri ise iki ünlü arasında korunur:
ak / akı, at / atı, bük / bükü, ek / eki, et / eti, göç / göçü, ip / ipi, kaç / kaçıncı, kök / kökü, ok / oku, ot / otu, saç / saçı, sap / sapı, suç / suçu, süt / sütü vb. Buna karşılık tek heceli olduğu hâlde sonlarındaki ünsüzleri yumuşayan kelimeler de vardır: but / budu, dip / dibi, gök / göğü, kap / kabı, kurt / kurdu, uç / ucu, yurt / yurdu vb.

Günün atasözü/deyimi:
Aklına geleni işleme, her ağacı taşlama.
Sonunu düşünmeksizin aklına eseni yapan, herkese sataşan kimse bu davranışının büyük zararlarını görür. [/b] (Atasözü)


Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arkamak yoklamak, arayıp taramak, I, 283, 284
arkar boynuzundan bı;ak yapılan dişi dağ keçisi· I, 117, 214, 421
arkaşmak yük yüklemekte yardım etmek;arka arkaya gelmek (çıkmak)· I, 237, 395

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Ermegüğe bulıt yük bolur (I. 138)
Tembele bulut yük olur.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
paytak (I) Peltek, kekeme.
*Mudanya -Bursa

paytak (II) 1. Düztaban.
*Mudanya -Bursa

paytak (II) 2. Eğri bacaklı (insan ya da hayvan).
Dağal *Çal -Denizli
*Merzifon -Amasya
Harşit *Torul -Gümüşhane
*Bor -Niğde

paytak (II) 3. Eğri bacaklı insanın yürüyüşü için.
*Bozdoğan -Aydın
-Manisa ve çevresi
*Düzce -Bolu
*Merzifon -Amasya
*Bor -Niğde

paytak (II) 4. Yamuk, eğri.
*Keçiborlu -Isparta

paytak (III) Ördek yavrusu.
*Ayaş -Ankara

paytak (IV) Çok çiğnenmiş, gezilmiş, basılmış toprak : Bu yer paytak olmuş.
Çavdarlı *Şavşat -Artvin

Tarih : 21 Temmuz 2015 - Salı

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
çalkantı isim
1. isim Deniz ve gölde dalgalanma
2. Çalkanmış şey
3. Kalbur yardımıyla ayrılan çer çöp
4. Coşku
5. Kargaşa ve bunalımın yol açtığı düzensiz, karışık, sıkıntılı durum

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
sektör    Fr. secteur

Bölüm, kol, dal, kesim:

Bundan sonra demek ki, sektör yerine, bölüm, kol, dal, kesim sözcüklerinden birisini kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Birden çok heceli ve a, e ünlüleri ile biten fiiller, ünlüyle başlayan ek aldıklarında bu fiillerdeki a, e ünlülerinde söyleyişte yaygın bir daralma (ı ve i’ye dönme) eğilimi görülür. Ancak söyleyişteki ı, i ünlüleri yazıya geçirilmez:
başlayan, yaşayacak, atlayarak, saklayalı, atmayalım; gelmeyen, izlemeyecek, gitmeyerek, gizleyeli, besleyelim vb.

Günün atasözü/deyimi:
Ağustosta gölge kovan zemheride karnın ovar.
Elinde fırsat varken geleceğini sağlamaya gayret göstermeyip eğlenceye, keyfe dalan kimse sonunda aç kalır ve perişan olur.[/b] (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arkış büyü, afsun·I, 249 bkz> arvaş, arvış
arkuçı iki kişi arasında araç olan; evlenme zamanında dünürler arasında gelip giden kişi·I, 141
arkuk iki duvar veya iki direk aras ına çapraz olarak konulan ağaç· I, 109

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Erñeñe eliğ karı böz üm tikemes (I. 117)
Ergene elli karış bezden iç donu dikilmez.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
zıvana (I) Direk başlarında bırakılan çıkıntı.
Aliköy *Çaycuma -Zonguldak

zıvana (II) Testere biçiminde açılır kapanır bağ bıçağı.
Hamitabat *Lüleburgaz -Kırklareli

zıvana (III) Sınır.
Kahngaz *Çameli -Denizli

zıvana (IV) Zırdeli.
*Sorgun -Yozgat
Hamurcu *İncesu -Kayseri

Tarih : 23 Temmuz 2015 - Perşembe

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
münevver sıfat eskimiş Arapça munevver
1. Aydın
2. Aydınlatılmış

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
jakobenizm    Fr. jacobinisme

Tepeden inmecilik:
"Fransız jakobenizmi tipi, sürükleyici şekillere de bürünmüştür değişik ülkelerde ve değişik zamanlarda." -Cemil Meriç, Kırk Ambar, Cilt 2, 290-291.

Bundan sonra demek ki, jakobenizm yerine, tepeden inmecilik sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Kökeni Türkçe olan kelimelerde bugün uzun ünlü yoktur. Uzun ünlü, Arapça ve Farsçadan Türkçeye giren kelimelerde görülür:
adalet (ada:let), beraber (bera:ber), ifade (ifa:de), kaide (ka:ide), numune (numu:ne), sade (sa:de), şair (şa:ir) vb.
Ancak bu uzun ünlüler yazıda herhangi bir işaretle gösterilmez.

Günün atasözü/deyimi:
Üveye etme, özünde bulursun; geline etme, kızında bulursun.
Öz evladı bir gün öksüz kalırsa başkalarının ona kötü davranmasını istemeyen, üvey evladına kötü davranmamalıdır; kızına ileride gelin olarak gideceği yerde kötü davranılmasını istemeyen, kendi gelinine kötü davranmamalıdır. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arkun yaban aygırıyle evcil kısraktan olan at·l, 107
arkun gelecek yıl, öbür yıl,I, 108 bkz> arkın
arkun izi gelecek yıl, öbür yıl· I, 108 bkz> arkın izi

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Ersek erğe tegmes, ebek ebğe tegmes (I. 104)
Oynak kadın koca bulamaz, aceleci evine varamaz.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
çolapa 1. Beceriksiz, eli işe yakışmayan.
Pazar -Tokat
*Mesudiye ve köyleri, -Ordu ve köyleri
Akyoma -Giresun

[colpa (I)] Beceriksiz, eli işe yakışmayan.
*Çal -Denizli
-Balıkesir
-Sivas
-Niğde

[çoldurum (II)] Beceriksiz, eli işe yakışmayan.
Uluğbey *Senirkent -Isparta

[çolpa] Beceriksiz, eli işe yakışmayan.
Bahçeli *Bor -Niğde

[çolpak (I) -2] Beceriksiz, eli işe yakışmayan.
Bakacak -Balıkesir

[çolpaz -1] Beceriksiz, eli işe yakışmayan.
-Samsun
*Tirebolu -Giresun
-Trabzon

[çolpu (II)] Beceriksiz, eli işe yakışmayan.
-Kırşehir

[çona (IV)] Beceriksiz, eli işe yakışmayan.
Bahçeli *Bor -Niğde

çolapa 2. Dağınık, dikkatsiz.
*Mesudiye ve köyleri, -Ordu ve köyleri
*Silifke -İçel

çolapa 3. Sersem.
*Simav -Kütahya

Tarih : 25 Temmuz 2015 - Cumartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
saban isim
1. isim Çift süren hayvanların koşulduğu demir uçlu tarım aracı

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
anomali    Fr. anomalie

Sapaklık, aykırılık

Bundan sonra demek ki, anomali yerine, sapaklık, aykırılık sözcüklerini kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Kuruluş, ülke, kitap, dergi ve yön adlarının kısaltmaları her kelimenin ilk harfinin büyük olarak yazılmasıyla yapılır:
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi), TDK (Türk Dil Kurumu), ABD (Amerika Birleşik Devletleri); KB (Kutadgu Bilig); TD (Türk Dili), TK (Türk Kültürü), TDED (Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi); B (batı), D (doğu), G (güney), K (kuzey); GB (güneybatı), GD (güneydoğu), KB (kuzeybatı), KD (kuzeydoğu) vb.

Günün atasözü/deyimi:
Gökyüzünde düğün var deseler kadınlar merdiven kurmaya kalkar.
Kadınların düğün ve eğlence için katlanamayacakları fedakârlık yoktur. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
armut armut·I, 95;II, 284
armutlanmak armutlanmak.I, 312
arpa arpa,I, 123, 343;II, 121, 316
arpagan arpaya benzer başağı bulunan, evini bulunmayan bir bitki, I, 140
arpalamak arpa vermek· I, 316
arpalanmak arpalanmak, arpa sahibl olmak· I, 296

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Esende ebek yok (I. 77)
Selâmetde acele yokdur.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[güdül (X)] Kedi yavrusu
Aşağıçayır -Zonguldak

[güdül (V)] Kuyruksuz, kuyruğu kesik hayvan.
*Düzce -Bolu
-Edirne

gücük (I) 1. Kuyruksuz, kuyruğu kesik hayvan.
Çığrı *Dinar -Afyon
Alaeddin, Oğuz *Acıpayam, Yukanseyit *Çal, Honaz -Denizli
Dallıca *Nazilli -Aydın
Yeniköy, Demirkapı *Susurluk -Balıkesir
*Düzce -Bolu
Karaca *İnebolu, Karabüzey *Araç -Kastamonu
Kuzköy *Ünye, Sarıca *Gölköy, Bayadı -Ordu
Çepni *Gemerek, Palha *Divriği -Sivas
*Pınarbaşı, *Bünyan -Kayseri
-Antalya
Ceylan *Fethiye, Yerkesik, Pınarlıbelen *Bodrum -Muğla

[güdül (VI) -3] Kısa, bodur, gelişmemiş.
-Bolu
Atlas, *Sivrihisar -Eskişehir
*Ağın, *Arapkir -Malatya
*Alanya -Antalya
Yerkesik -Muğla
-Edirne

gücük (II) Kısa, bodur, gelişmemiş.
Kuşbaba *Bucak -Burdur
Sütçüler *Eğridir -Isparta
Kızılhisar *Acıpayam, *Çivril -Denizli
*Susurluk -Balıkesir
Çeltikçi *İnegöl -Bursa
*Kandıra, *Akyazı -Sakarya
İğneciler *Mudurnu -Bolu
-Zonguldak
Ağlı *Küre -Kastamonu
-Çankırı
-Ordu
*Gürün -Sivas
Afşar aşireti, Pazarören *Pınarbaşı -Kayseri
Uzuncaburç *Silifke -İçel
Akçalıuşağı -Adana
*Alanya, Yuva *Elmalı -Antalya
*Datça -Muğla

[güdül (VII)] Kısa ceket.
*Bor -Niğde

güdük (V) 1. Kısa ceket.
*Bolvadin -Afyon
*Tavşanlı, Kızılcaören -Kütahya
Kadıköy -İstanbul

güdül (I) 1. Saçta ve fırında pişirilen, mısır ya da buğday unundan yapılan ekmek.
Küflek *Havza -Samsun
*Merzifon, Ziyere -Amasya
*Niksar, Kızılköy -Tokat
Yukarıkale, Hacıilyas -Sivas

güdül (I) 2. Ekmek somunu.
Gölbeyli *Taşova -Ama

güdül (II) 1. Çocuk toprağı ısıtılan saç ya da toprak kap.
Köşker -Kırşehir

güdül (II) 2. Küçük toprak testi.
-Konya
*Alanya -Antalya

güdül (II) 3. Kabaktan yapılmış sapsız su kabı.
*Çermik -Diyarbakır
*Ermenek -Konya

güdül (II) 4. Kulpu ve boğazı kırık toprak testi.
*Emirdağ -Afyon
*Sivrihisar ve köyleri, Tokat -Eskişehir
-Kastamonu
*Ahlat -Bitlis
-Diyarbakır
*Ayaş, Kargalı *Polatlı, *Keskin -Ankara
-Nevşehir
*Karaman, *Sille, Kolukısa -Konya
*Tarsus -İçel
Kerkük

güdül (III) Sığır tüyünden ya da kuyruğundan yapılmış top.
Reşadiye, Kezanç *Şarkîkaraağaç, *Şebinkarahisar -Giresun
Samatya -İstanbul

güdül (IV) Tahta kepçe.
Dinar *Artova -Tokat

güdül (V) [->gücük (I) -1]

güdül (VI) 1. Çirkin.
*Malkara -Tekirdağ

güdül (VI) 2. Açıkgöz, becerikli ve ufak yapılı adam.
Berk -Bolu

güdül (VI) 3. [-> gücük (II)]

güdül (VII) [-> güdük (V) -1]

güdül (VIII) 1. Kuru, yaşlı ağaç.
Fili *Biga -Çanakkale

güdül (VIII) 2. İçi oyularak kullanılan silindir şeklinde ağaç gövdeleri.
Teniste *Anamur -İçel

güdül (IX) Kiraz kurusu.
-Çorum

güdül (X) [-> göcen (I) -3]

güdül (XI) Kambur.
*Düzce -Bolu
-Konya

güdül Büyük tencere.
Gölkonak, Yenişar *Şarkikaraağaç Isparta