Tarih : 26 Temmuz 2015 - Pazar

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
kaynak -ğı isim
1. isim Bir suyun çıktığı yer, kaynarca, pınar, memba, göz
"Sonra yavaşça kaynağa doğru eğildi." - Y. K. Karaosmanoğlu
2. Bir şeyin çıktığı yer, menşe
"İnanılır kaynaklardan alınan haberlere göre..."
3. Gelir, kazanç, sağlık vb.ni sağlayıcı öge
"Yabancı bir idare, iktisat, ticaret, memleketin bütün kazanç kaynaklarına musallat olur." - F. R. Atay
4. Araştırma ve incelemede yararlanılan belge, referans
"Tapu kayıtları onun XVI. yüzyılda yaşadığını gösteren başlıca kaynaklardandır."
5. Herhangi bir bilim dalında yazılmış olan yazı veya eserlerin bütünü, literatür
6. İki metal veya yapay parçayı ısıl yolla birleştirme yöntemi, kaynaştırıp yapıştırma işi
7. Sırayı beklemeden başkalarının hakkını alarak mevcut sıranın ön taraflarına girme işi
8. fizik Herhangi bir enerjinin oluşup çevreye yayıldığı yer
"Işık kaynağı." "Isı kaynağı."

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
anonim    Fr. anonyme

1. Adı sanı bilinmeyen: "anonim: İsimsiz.
2. Yaratıcısının ya da yazarının adı bilinmeyen:
3. Çok ortaklı:
4. mec. Ortaklaşa, ortak:

Bundan sonra demek ki, anonim yerine, isimsiz, ortak, ortaklaşa sözcüklerini kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Bazen kelimelerin, özellikle son kelimenin birkaç harfinin kısaltmaya alındığı da görülür. Bazen de aradaki kelimelerden hiç harf alınmadığı olur. Bu tür kısaltmalarda, kısaltmanın akılda kalabilmesi için yeni bir kelime oluşturma amacı güdülür:
BOTAŞ (Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi), İLESAM (İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği), TÖMER (Türkçe Öğretim Merkezi) vb.

Günün atasözü/deyimi:
Mayasız yoğurt tutmaz.
Çok para kazanabilmek için az da olsa elde bir sermaye olması gerekir. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arrıg pek temiz.I, 143 bkz> arıg
arsal kumral, konural, I, 105 bkz> ar, ars ıl, arsik § arsal saç; kızıla çalar saç, kumral saç· I, 105
arsalık hem erkekliği hem dişiliği olan bir hayvan, aslık· I, 159

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Esiz anıñ yiğitliği (III. 51)
Yazık onun yiğitliğine...

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
hopal (I) Yabanî güvercin.
Buğabağı -Çorum
Ciritdüzü, Çayağzı *Şavşat -Artvin
Irmaksırtı *Çarşamba -Samsun
Çilehane *Reşadiye, Küçükisa *Zile, Tekke *Erbaa -Tokat
*Şarkışla ve köyleri, *Gürün, Yukarıkale *Koyulhisar -Sivas
*Afşin ve köyleri -Maraş
Fakıekinciliği *Pınarbaşı -Kayseri
*Kadirli, *Osmaniye -Adana
*İpsala -Edirne
Şahin *Malkara, Çaygeçit -Adana

[hapal (I)] Yabanî güvercin.
*Ünye -Ordu
*Bozdoğan -Aydın

[hopa (II)] Yabanî güvercin.
*İskilip -Çorum

[hopan (I)] Yabanî güvercin.
Kesmeburun *Osmaniye -Adana
Tanrıvermiş *Mecitözü -Çorum
Sarı *Merzifon -Amasya

hopal (II) Köpek yavrusu.
*Mesudiye, Danışman *Fatsa -Ordu ve köyleri
Tepeköy, Piraziz, Kayadibi -Giresun

[hapal (II)] Köpek yavrusu.
*Şebinkarahisar -Giresun

hopal Köpek yavrusu
Ordu İli ve Yöresi

Tarih : 28 Temmuz 2015 - Salı

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
yaban isim Farsça
1. isim İnsan yaşamayan ıssız yer
2. Vahşi olan, evcil olmayan canlı
"Yaban keçisi. Yaban kedisi."
3. Kendi kendine yetişen bitki
"Yaban sarımsağı."
4. Aile ocağından uzak olan yer
5. sıfat Issız
6. Yabancı, el, yerli halktan olmayan kimse

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
pandomim    Fr. pantomime

Düşünce ve duyguları müzik veya türlü eşyalar eşliğinde bazen dansla, bazen de gövde ve yüz hareketleriyle yansıtmayı amaçlayan oyun, sözsüz oyun.

Bundan sonra demek ki, pandomim yerine, sözsüz oyun sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Ölçü birimlerinin uluslararası kısaltmaları kullanılır:
m (metre), mm (milimetre), cm (santimetre), km (kilometre), g (gram), kg (kilogram), l (litre), hl (hektolitre), mg (miligram), m² (metrekare), cm² (santimetrekare) vb.

Günün atasözü/deyimi:
Cami ne kadar büyük olsa imam gene bildiğini okur.
Bir yetkili kimse, çevresindekilerin düşüncesi ne olursa olsun kendi istediğini yapmaya çalışır. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arslan arslan· I, 75, 81, 125,153, 231, 308, 409; II, 146, 289, 312; III, 5, 92, 263, 282, 412, 418
arslanlayu arslan gibi, arslanımsı· I, 142; II, 13, 138

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Etli tırñaklı eyirmes (I. 177)
Et tırnakdan ayrılmaz.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
tok (I) Tavuk.
Darıyeri, Hacıahmet *Düzce -Bolu

tok (II) Kalın.
*Bor -Niğde

tok (III) Olgunlaşmamış tahıl tanesi.
*Kurşunlu -Çankırı

tok (IV) 1.Sabanı oka bağlayan ağaç.
Vazıldan *Divriği -Sivas

tok (IV) 2.Sabanın uç demirini tahta bölümüne bağlayan demir bilezik
İncirlik- Adana

tok (V) Aşık kemiğinin çıkıntılı yanı.
*Alaşehir -Manisa
*Kilis -Gaziantep
Maksutlu *Şarkışla -Sivas
-Niğde

tok (VI) [-> toka (I) -1]

tok (VII) Üstüne altın dikilmiş kısa gerdanlık.

tok (VIII) Kibirli, burnu büyük.
Bağıllı, *Eğridir -Isparta
*Avanos -Nevşehir

[tok (VI)] Yemliklere hayvanı bağlamak için takılan demir halka.
*Afşin ve köyleri-Maraş
*Gürün -Sivas
Kerkük

toka (I) 1.Yemliklere hayvanı bağlamak için takılan demir halka.
-Denizli
*Emet -Kütahya
Atlas *Sivrihisar -Eskişehir
Maksutlu *Şarkışla -Sivas
Çanıllı*Ayaş -Ankara
*Lüleburgaz -Kırıkkale

tok Sıkı, sağlam.
*Bor Niğde

toh Tok
Erzurum Ağzı

tok Bir çocuk oyunu
Kırşehir ve Yöresi

Tarih : 30 Temmuz 2015 - Perşembe

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
kayyum isim eskimiş Arapça kayyim
1. isim Cami hademesi
2. hukuk Belli bir malın yönetilmesi veya belli bir işin yapılması için görevlendirilen kimse

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
fanatik    Fr. fanatique

Bağnaz, tutucu:
"Bugün bütün dünyada kullanılan manasıyla fanatik, kendi inancının zaferi için ihtiras duyan, müsamaha tanımayan, gerekirse şiddete başvurmaya hazır adam demektir." -Peyami Safa, Din, İnkılâp, İrtica, 244;

Bundan sonra demek ki, fanatik yerine, bağnaz, tutucu sözcüklerini kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu esas alınır:
cm’yi, kg’dan, mm’den, kr'un. Büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde ise kısalt­manın son harfinin okunuşu esas alınır: BDT’ye, TDK’den, THY’de, TRT’den, TL’nin vb. Ancak kısaltması büyük harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın okunuşu esas alınır: ASELSAN’da, BOTAŞ’ın, NATO’dan, UNESCO’ya vb.

Günün atasözü/deyimi:
Ardıcın közü olmaz, yalancının sözü olmaz.
Ardıç ağacının ateşi çabuk geçer, kül olur; yalancının sözü de böyledir, ona da güvenilmez. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
artak bozulmuş, bozuk, I, 119; II, 40
artamak bozulmak, kötüleşmek. I, 272; II, 17; III, 358
artaşmak birbirini bozmak, I, 230, II, 219
artatmak bozmak, harap etmek·I, 203, 260;II, 360

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Eyğülüğni sub ayakında kemiş başında tile (II. 112)
İyilik yap suya at, pınarında dile bulursun.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
hozzik Ufak tefek, büyüyememiş zeki (kimse).
-Çankırı
-Malatya

hozzik Kambur
Keban, Baskil, Ağın

Tarih : 01 Ağustos 2015 - Cumartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
ayrık -ğı sıfat
1. sıfat Ayrılmış
"Yandan ayrık, tek tük gümüş pırıltılı saçları." - Y. Z. Ortaç
2. Ayrı tutulan, başkalarına benzemeyen, ayrıcalı, müstesna
3. Kural dışı
4. Düzgün ve uygun olmayan, çarpık
"Apış arasına fazla tülbent ve mermerşahi tıkarak bebeği çarpık ve ayrık bacaklı, tenasüpsüz olmaktan korur." - R. H. Karay
5. isim Ayrık otu

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
jaluzi    Fr. jalousie

Şerit perde.

Bundan sonra demek ki, jaluzi yerine, şerit perde sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin veya üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır:
vb.leri, Alm.dan, İng.yi; cm³e (santimetreküpe), m²ye (metrekareye), 64ten (altı üssü dörtten) vb.

Günün atasözü/deyimi:
Çiğlik etmek.
Ters veya yersiz bir davranışta bulunmak (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
artlamak enseyi tokatlamak, sille vurmak, III, 443
artmak artmak· III, 425
artuç ardıç, Juniperus· I, 95, 377, 412, 424
artuçlanmak ardıçlanmak, ardıçı çok olmak·I, 312

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Iñan ıñrasa botu bozlar (I. 120)
Dişi deve inlese yavrusu bağırır, bozlar.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
eccik [-> ecük (I)]

[eccik] Az, çok az, azıcık, biraz, küçücük.
*Merzifon -Amasya

ecük (I) Az, çok az, azıcık, biraz, küçücük.
Ayvalı *Taşköprü, Peşman *Daday -Kastamonu
*İskilip -Çorum
Çilehane *Reşadiye, Çilekoru *Turhal, Çayır *Zile ve köyleri -Tokat
Bayadı -Ordu
Uluşiran *Şiran, *Bayburt -Gümüşhane
Yeniköy *Aşkale -Erzurum
Zemher *Refahiye -Erzincan
-Gaziantep ve köyleri
Hacıilyas *Koyulhisar, *Zara, *Hafik, -Sivas
Gürcü *Kızılcahamam -Ankara
*Mucur -Kırşehir

eccik Azıcık
Kütahya ve Yöresi

Tarih : 03 Ağustos 2015 - Pazartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
zaviye isim (za:viye) eskimiş Arapça zaviyye
1. isim Köşe
"Dipteki zaviyeden içeriye doğru veranda şeklinde bir girinti yapıp salonun cumba köşesine dayanır." - H. F. Ozansoy
2. din b. (***) Küçük tekke
3. Anlayış, görüş, bakış açısı
"Herkes etrafındakilere hususi bir zaviyeden, sırf kendi görüşüyle bakıyor." - H. C. Yalçın
4. matematik Açı

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
jeneratör    Fr. generateur

Üreteç:
"Her gece on bire dek çalışırdı jeneratör; durduğunda kasabamız doğadan gelen bin bir dingin canlı sese bürünürdü." -Füruzan, Kuşatma, 33.

Bundan sonra demek ki, jeneratör yerine, üreteç sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Birlik kelimesiyle yapılan kısaltmalarda söyleyişte k’nin yu­muşatılması normaldir:
ÇUKOBİRLİK’e (söylenişi ÇUKOBİRLİĞE), FİSKOBİRLİK’in (söylenişi FİSKOBİRLİĞİN) vb.

Günün atasözü/deyimi:
Feleğin sillesini yemek.
Büyük bir yıkıma uğramak. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
arubat temirhindi, tamarinde· I, 138
aruk yorgun· I, 66. 148, 259, 298;II, 28
aruklamak dinlenmek·I, 304, 305
arukluk yorgunluk,I, 150;II, 316

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
It çakırı atka tegir, at çakırı ıtka tegmes (I. 363)
İt nazarı ata değer, at nazarı ite değmez.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
dirgen 1. Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
*Bolvadin, *Dinar köyleri, Bayat, *Emirdağ, -Afyon
*Eşme çevresi, -Uşak
-Isparta ilçe ve köyleri
Kavak, Çuvallı, Salda, Navlu, *Yeşilova, Kuşbaba, *Bucak, Başpınar, *Tefenni -Burdur
*Sarayköy köyleri, Narlıdere, Kızılcabölük, Denizler *Çal -Denizli
Kırcaklı *Nazilli, Eymir, Hamzabali *Bozdoğan, Yenipazar -Aydın
Dirmil, Çapak *Torbalı, *Tire, *Kuşadası -İzmir
Selimşahlar, Uncuboz, *Alaşehir -Manisa
-Balıkesir ve çevresi
*Sivrihisar, -Eskişehir
*Düzce -Bolu
-İstanbul
*Taşköprü -Kastamonu
*Kurşunlu -Çankırı
Çıkrık, *Mecitözü, *Sungurlu -Çorum
Zana ve çevresi -Amasya
*Zile ve köyleri, *Reşadiye ve köyleri -Tokat
Şıhlar *Ulubey -Ordu
Çandır *Şebinkarahisar -Giresun
Şule -Gümüşhane
Erkinis, Ersis, *Yusufeli, Bağlıca *Ardanuç, *Şavşat ve köyleri -Artvin
Damal *Posof, *İğdır, -Kars
-Erzurum
*Tercan, *Refahiye ve çevresi, -Erzincan
Aşudu *Darende -Malatya
Mehmetbey *Afşin -Maraş
Hisarcık *Yayladağı -Hatay
Karaözü *Gemerek, *Suşehri, *Gürün, Savrun *Divriği, *Kangal ve köyleri -Sivas
*Sorgun -Yozgat
Yassıören, Çayırlı, Çalış, *Haymana, *Balâ, Feruz, Kayaş, Çanıllı, *Ayaş, -Ankara
Köşker, -Kırşehir
Erkilet, Himmetdede, Talaş, Zencidere, *Pınarbaşı ve köyleri, Avşar, Türkmen aşiretleri *Bünyan -Kayseri
*Mucur köyleri -Kırşehir
Porsuk *Ulukışla, *Bor -Niğde
-Konya ilçe ve köyleri
Burhaniye *Ceyhan, Misis -Adana
Yanpar *Mersin -İçel
Mahmutseydi *Alanya, Terme, *Kaş, *Korkuteli köyleri, *Elmalı köyleri, Güzelsu *Akseki -Antalya
*Fethiye köyleri, Yerkesik, Denizabat, *Datça -Muğla
Dereköy *Lüleburgaz -Kırklareli

[deyren] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
*Mudanya -Bursa
*Lüleburgaz -Kırklareli

[dîran] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
*Düzce -Bolu

[dîren (II) -2] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
-Balıkesir

[dırgen] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
Utav *Yusufeli -Artvin
*Antakya -Hatay
Haydarbeyli -Yozgat
Güdül *Ayaş -Ankara
*Bor -Niğde
-Kıbrıs

[diğnen] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
*Bor -Niğde

[dilgen] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
*Merzifon ve köyleri -Amasya
*Şebinkarahisar -Giresun
Bertiz, -Maraş

[dilgön] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
*Bafra -Samsun
Çakır *Şebinkarahisar -Giresun

[dirgan] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
Yavuz *Şavşat, -Artvin
Kızılçakçak *Arpaçay -Kars

[dirget] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
İsgöbü -Kayseri

[dirgon] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
*Mesudiye -Giresun

[dirğen] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
İncesu *Dinar -Afyon
*Merzifon ve köyleri -Amasya

[dirkan] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
Korzaf *Şiran -Gümüşhane

[divran] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
Bahçeli *Bor -Niğde

[divren] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
Tahanlı *Mersin -İçel

[diyran] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
Hacıahmet *Düzce -Bolu

[diyren] Harmanda sapları yaymaya yarayan demir ya da tahtadan yapılmış ucu çatallı tarım aygıtı.
Yeniköy -Balıkesir
Çeltikçi *Orhangazi -Bursa
Bozan -Eskişehir
*Kandıra -Kocaeli
İğneciler *Mudurnu -Bolu
-İstanbul köyleri

dirgen 2. Çatal.
Narlıdere -Denizli
Yenipazar köyleri -Aydın
Dirmil, Çapak *Torbalı, *Kuşadası -İzmir
*Alaşehir -Manisa
Damal *Posof -Kars
İncirgediği *Karaisalı -Adana
Denizabat -Muğla

dirgen Demir yaba
Arpaçay - Kars

[dîren (I) -1] Çatal.
Güney *Yeşilova -Burdur

[dikren] Çatal.
Yugoslavya göçmenleri -İçel

[dirgende] Çatal.
*Kaş -Antalya

dirgen < ET tiremek: diren; demirden yapılmış, üç veya beş dişli, ot veya sap kaldırmaya Mahsus alet.
Erzurum

dirgen Dayama direği
Ordu İli ve Yöresi