Tarih : 26 Haziran 2015 - Cuma

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
tevazu
isim (teva:zu:) Arapça
isim Alçak gönüllülük

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
epope    Fr. épopée

Destan:
"Dünyada Fransa İhtilali kadar büyük ve güzel epope azdır." -Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur, 322;
"Büyük bir epope." -Peyami Safa, Bir Tereddüdün Romanı, 177.

Bundan sonra demek ki, epope yerine, destan sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Batı kökenli kelimeler, Türkçenin hece yapısına göre hecelere ayrılır:
band-rol, kont-rol, port-re, prog-ram, sant-ral, sürp-riz, tund-ra, volf-ram vb.

Günün atasözü/deyimi:
İşi şakaya dökmek.
Ciddi başlayan bir sözü veya davranışı şakaya çevirmek. (Deyim)
“Bu gayretin boşluğunu anlayarak işi şakaya dökmeye başlıyor.” -R. N. Güntekin.

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
anuk   hazır·I, 18, 68, 93
anuklamak hazır bulunmak· I, 305
anukluk hazırlık, hazırlanma· I, 150
anumak hazırlanmak· III, 256

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Böriniñ ortak, kuzgunuñ yıgaç başında (I. 439)
Kurdun avı ortaklı, kuzgunun avı ağaçda kendine ait olur.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[sekül -1] At, eşek ve sığırların ayaklarındaki ak leke.
*Çarşamba -Samsun
*Taşova -Amasya
Kuz *Akkuş, Sarıca *Gölköy -Ordu
*Şebinkarahisar -Giresun
-Trabzon
Çavdarlı *Şavşat -Artvin
*Koyulhisar -Sivas

sekil At, eşek ve sığırların ayaklarındaki ak leke.
Yukarı Dinek *Karaağaç -Isparta
İrişli, Bayburt *Sarıkamış -Kars
Erkinis *Yusufeli -Artvin
*Antakya -Hatay
*Pınarbaşı -Kayseri
-Konya
*Mut köyleri -İçel
Apturrahmanlar *Serik -Antalya

[sekül -2] Ayaklarında ak leke bulunan hayvan :
Bu at sekilidir.
-Amasya

sekili (I) Ayaklarında ak leke bulunan hayvan :
Bu at sekilidir.
*İskilip -Çorum
Salcı *Şavşat -Artvin
Ömerhacılı *Kaman -Kırşehir
*Bor -Niğde
Çukurmescit -Adana

sekül 1.[-> sekil]

sekül 2.[-> sekili (I)]

Tarih : 28 Haziran 2015 - Pazar

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
kuruntu isim
1. isim Yanlış ve yersiz düşünce, evham
"Evlenmek kuruntusu ile satılmaya giden iki mahalle kızı sol tarafta." - A. Gündüz
2. Bir konuyla ilgili kötü ihtimalleri akla getirip tasalanma, işkil, evham, vesvese
"Sözü dinlenmeyen bir siyasi liderin kuruntusu seziliyordu." - Y. K. Karaosmanoğlu
3. Olmayacak bir şeyin olacağını sanma, vehim
"Bu davranış yersiz kuruntuların tam bir panzehridir." - H. Taner

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
edisyon    Fr. édition

Basım:
"Payot edisyonunun artıklarıyla Karakin Efendi’nin balıkçılık kitabı, baytarlık, kimya, birbirine karışıyordu." -Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur, 47.

Bundan sonra demek ki, edisyon yerine, basım sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
İlk heceden sonraki heceler ünsüzle başlar. Bitişik yazılan kelimelerde de bu kurala uyulur:
ba-şöğ-ret-men, il-ko-kul, Ka-ra-os-ma-noğ-lu vb.

Günün atasözü/deyimi:
Ayıyı (maymunu) fırına (ateşe) atmışlar, yavrusunu ayağının altına almış.
Duygusuz insanlar, kendilerini kurtarmak için gerekiyorsa çocuklarını bile tehlikeye atmaktan çekinmezler. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
añ bir kuş adı·I, 40
añ yanak·I, 40
añ yok, değil·I, 40

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Bu kök kirsün, kızıl çıksun (I. 362)
Bu mavi, ak girsin, kızıl çıksın.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
yal 1. İnek, köpek vb. hayvanlara yedirmek için hazırlanan unla kepek karışımı sulu yiyecek.
Çandır *Sütçüler, *Eğridir köyleri -Isparta
Kuma, Başpınar *Tefenni -Burdur
Çöplü *Çivril, İsabey *Çal, Honaz, Alâattin *Acıpayam -Denizli
Yazırlı *Nazilli, Eymir *Bozdoğan -Aydın
*Bayındır -İzmir
*Kula, -Manisa
Yeniköy, Demirkapı *Susurluk -Balıkesir
Karabiga *Biga -Çanakkale
Misi, Demirdere *Mustafa Kemal Paşa -Bursa
*Sivrihisar, Tokat -Eskişehir
*Kandıra -Kocaeli
Gökçesu, *Düzce -Bolu
*Akyazı çevresi -Sakarya
*Safranbolu, Aliköy *Çaycuma -Zonguldak
-Kastamonu
*İskilip -Çorum
*Gerze -Sinop
*Çarşamba -Samsun
*Merzifon köyleri, *Taşova köyleri -Amasya
*Zile -Tokat
Salman*Akkuş, Danışman *Fatsa, *Perşembe köyleri -Ordu
-Giresun ilçe ve köyleri
-Trabzon
-Rize köyleri
-Artvin ilçe ve köyleri
*Iğdır, Çavşat -Kars
-Erzurum
*Kemaliye, -Erzincan
-Ağrı
*Ahlat -Bitlis
-Diyarbakır
*Ağın -Elâzığ
*Arapkir -Malatya
-Gaziantep
-Maraş
Reyhanlı ve Amik Ovası Türkmenleri *Reyhanlı -Hatay
Hacıilyas *Koyulhisar, Vazıldan *Divriği, *Şarkışla -Sivas
*Haymana, Çanıllı *Ayaş, Şabanözü *Polatlı, Elmalı *Kızılcahamam -Ankara
Köşker -Kırşehir
Afşar *Pınarbaşı -Kayseri
-Nevşehir
Bahçeli *Bor -Niğde
*Karaman, *Ermenek -Konya
*Kozan -Adana
Yapıntı, *Mut, Civanyaylağı *Mersin, Ovacık *Silifke, -İçel
Andifli *Kaş, Güzelsu *Akseki -Antalya
*Fethiye, Karacahisar *Milas -Muğla
Ceylân *Lüleburgaz -Kırklareli
Rumeli göçmenleri, Şahin *Malkara -Tekirdağ

[yalmaç] İnek, köpek vb. hayvanlara yedirmek için hazırlanan unla kepek karışımı sulu yiyecek.
-Giresun köyleri

yal 2. İçine yal konulan oyuk kütük.
*Düzce -Bolu

yal Köpek, inek vb. hayvanlara verilen kepek, un ve su ile yapılan bulamaç.
Yozgat ve çevresi
*Güdül ve köyleri Ankara

[yalmaç] Köpek, inek vb. hayvanlara verilen kepek, un ve su ile yapılan bulamaç.
Ordu
Giresun
Trabzon

yal < ET yal: at yelesi
Kedi, köpek vb. ne verilen mama
Erzurum

yal İnek, köpek gibi hayvanların yiyeceği
Keban, Baskil, Ağın, Elazığ

Tarih : 30 Haziran 2015 - Salı

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
becayiş isim (beca:yiş) Farsça
Karşılıklı yer değiştirme

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
etik    Fr. éthique

1. Töre bilimi:
"Her durum için farklı bir etik açmaz çıkmaz mı karşımıza?" -Enis Batur, Kum Saatinden Harfler, 40.
2. Çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışlar bütünü.
3. Etik bilimi:
"Teknolojik gelişme, bize etik gelişmeyi beraberinde sunmuyor." -Buket Uzuner Uzun Beyaz Bulut (Gelibolu), 256.
4. Ahlaki, ahlakla ilgili:
"İlk iki seferde, ekip içinde ciddi etik tartışmalar yaşanmıştı…" -Enis Batur, Acı Bilgi, 83.

Bundan sonra demek ki, etik yerine, töre bilimi ve/veya  ahlaki sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Kesme işareti satır sonuna geldiğinde yalnız kesme işareti kul­lanılır; ayrıca çizgi kullanılmaz.

................................................................................................... Edirne’
nin...

.................................................................................................. Ankara’
dan...

... 1996’
da...

Günün atasözü/deyimi:
Adam adama yük değil, can gövdeye mülk değil.
Konuğumuzdan veya yanımıza bir iş için gelen kimseden yüksünmemeliyiz çünkü onlar yanımızda sürekli olarak kalmazlar.(Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
añıl büsbütün, tamamiyle·I, 94, 135 bkz>alañ
añılamak anırmak (eşek)I, 311
añıt ördeğe benzer kızıl renkli bir kuş, angut, I, 93

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Buzdan sub tamar (III. 123)
Buzdan su damlar.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
zirzop Gelin alayına eşlik eden delikanlılardan her biri.
*Seymen -Çankırı
*Vezirköprü -Samsun

zirzop (I) 1. Geveze, densiz konuşan.
*Yalvaç Isparta
*Acıpayam Denizli
*Bor Niğde

[zırzır] Geveze, densiz konuşan
*Nazimiye Tunceli

zirzop (I) 2. İşsiz, başıboş.
*Yalvaç Isparta

[zivziv] İşsiz, başıboş
*Develi Kayseri

zirzop (II) Düşünmeden, sorumsuzca:
Terviye görmüyüf kü, zirzop içeri girer.
Bayburt *Selim Kars

Tarih : 02 Temmuz 2015 - Perşembe

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
cumba isim, mimarlık (cu'mba)
1. Mimarlık. Yapıların üst katlarında, ana duvarların dışına, sokağa doğru çıkıntı yapmış balkon
"Yola uzanan cumbaların altındaki destekler büyükannelerimizin sarkık gerdanlarına benzerdi." - A. Ş. Hisar
2. Eski evlerde pencere hizasından sokağa doğru çıkıntısı olan kafesli bölüm
"Nihayet dün gece komşu kadın cumbadan seslendi." - M. C. Kuntay

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
egzotizm    Fr. exotisme

Bir eserde uzak, yabancı ülkelerle ilgili olayları, kişileri, yöresel görüşleri yansıtma, yabancıllık:
"Fakat bundan sonra bu tezevvukumuz, hiçbir zaman egzotizmin hududunu aşmayacaktır." -Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, 88;
"Romantikleri tanımadan önce, egzotizmin, egzotizm olarak, sevgiye ve tecessüse lâyık olabileceği aklına gelmemişti." -Cemil Meriç, Kırk Ambar, 27;
"Son asrın edebiyatına has egzotizm derler bir zevk vardı." -Yahya Kemal, Eğil Dağlar, 15.

Bundan sonra demek ki, egzotizm yerine, yabancıl sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Aşağıdaki tür ikilemeler de ayrı yazılır:
bata çıka, çoluk çocuk, düşe kalka, eciş bücüş, eğri büğrü, enine bo­yuna, eski püskü, ev bark, konu komşu, pılı pırtı, salkım saçak, sere serpe, soy sop, süklüm püklüm, yana yakıla, yarım yamalak vb.

Günün atasözü/deyimi:
Ana kızına taht kurmuş, baht kuramamış.
Kocası iyi olmayan bir kadın, kendi ne kadar zengin olursa olsun, mutlu olamaz. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
añut içecek şeylerde kullanılan hunl· I, 93
ap nefi ekl gibidir· I, 34 § ap bu ap ol; ne bu ne 0. I, 34
apa ana· I, 86 bkz> aba, ana

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Çaksa tütnür, çalsa bilnür (II. 23)
Yaksa tüter, söylese bilinir.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[ecinni] Zeki fakat çok yaramaz çocuk.
-Kars

ecinli Zeki fakat çok yaramaz çocuk.
Küçük İsa *Zile -Tokat

ecinni [-> ecinli]

ecinni < Ar. ecinni: cin çarpmış; cinlerle münasebeti olan kimse
Erzurum

Tarih : 04 Temmuz 2015 - Cumartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
müşkül sıfat Arapça muşkil
1. sıfat Güç, zor, çetin
"Mektubunuzu aldım, çok müşkül olan sualinize hatıralarımı yoklayarak cevap vermeye çalışacağım." - H. S. Tanrıöver
2. isim Engel, güçlük, zorluk
"Müşkül budur ki ölmeden evvel ölür kişi." - Y. K. Beyatlı

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
endividualist    Fr. individualiste

Bireyci:
"Ne sosyalist, ne endividualist…" -Peyami Safa, Yazarlar - Sanatçılar - Meşhurlar, 68.

Bundan sonra demek ki, endividualist yerine, bireyci sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
İsim durum ekleri ve iyelik ekiyle yapılan ikilemeler de ayrı yazılır:
baş başa, diz dize, el ele, göz göze, iç içe, omuz omuza, yan yana; baştan başa, daldan dala, elden ele, günden güne, içten içe, yıldan yıla; başa baş, bire bir (ölçü), dişe diş, göze göz, teke tek; ardı ardına, boşu boşuna, günü gününe, peşi peşine, ucu ucuna vb.

Günün atasözü/deyimi:
Emanet eşeğin yuları gevşek olur.
Bir kimseye emanet edilen şeyin o kimse tarafından iyi korunmadığı her zaman görülen olaylardandır. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
aran ahır, at tavlası,I, 76
aranlıg ahırlı, ahırı olan·I, 148
ar böri sırtlan· I, 79

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Ebdeki buzagu öküz bolmas (I. 446)
Ev içinde bakılan buzağı öküz olmaz.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[apaz (II) - 1] Avuç, avuç dolusu
Sandal *Kula, *Alaşehir -Manisa
-Sinop ve çevresi
*Merzifon, -Amasya
*Karaman -Konya
Dont *Fethiye -Muğla

apas Avuç, avuç dolusu: Bir apas şeker verdi.
Anbarcık *Gölhisar, Tefenni -Burdur
Aliköy -Isparta
Ekse *Çal, Beylerli -Denizli
Abana *İnebolu -Kastamonu
Gulâm -Samsun
*Kaş köyleri -Antalya
Yakabağ *Fethiye -Muğla

apaz (I) Ekmeği çevirmeye yarıyan aygıt.
Çulhan *Bozdoğan -Aydın

apaz (II) 1. [-> apas]

apaz (II) 2. Tokat, şamar.
Mençek *Ermenek -Konya