Gönderen Konu: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ  (Okunma sayısı 558706 defa)

0 Üye ve 2 Ziyaretçi konuyu incelemekte.

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2199
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1140 : 11 Mayıs 2015 »
Tarih : 11 Mayıs 2015 - Pazartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
fiyaka isim (fiya'ka) İtalyanca fiaccola
isim Gösteriş, çalım, afi, caka
"Küçük çocuklar da tütüne alışırken fiyakası için başlarlar." - S. F. Abasıyanık

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
konvansiyon    Fr. convention

1. Anlaşma: § "Şüpheci sanat adamları, sınır tanımayan coşkunluklara, karışıklıklara, kısaca mutlak kopup koyvermelere karşı, bir konvansiyonlar sistemi kurmuş." -Cemil Meriç, Kırk Ambar, 55.
2. Bir anayasa yapmak veya bir anayasayı değiştirmek için toplanan olağanüstü geçici meclis.

Bundan sonra demek ki, konvansiyon yerine, anlaşma sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.

g. Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler:
bohça böreği, talaş böreği; ba­dem yağı, kuyruk yağı; arpa suyu, maden suyu; tulum peyniri, beyaz peynir; Adana kebabı, tas kebabı; İnegöl köftesi, İzmir köftesi; ezogelin çorbası, yoğurt çorbası; irmik helvası, koz helva; acı badem kurabiyesi; Kemalpaşa tatlısı, yoğurt tatlısı; ba­dem şekeri, kestane şekeri; balık yumurtası, lop yumurta vb.

burgu makarna, yüksük makarna; kakaolu kek, üzümlü kek; çiğ köfte, içli köfte; dolma biber, sivri biber; esmer şeker, kesme şeker; süzme yoğurt; yarma şeftali; kuru yemiş vb.

Günün atasözü/deyimi :
Ağaca çıkan keçinin dala bakan oğlağı olur.
Çocuklar ana ve babalarından öğrendiklerini yapmaya özenirler. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
agan er genizden laf söyleyen insan, genzek·I, 77
agartgu Şerbet gibi buğdaydan yapılan içki, bir çeşit buğday birası·III, 442
agduk bozuk, belirsiz, değişik·I, 65 bkz> aduk, aduk, adguk § agduk (ki şi); kim olduğu belli olmayan sığınti (adam)·I, 99
agı ipek kumaş (altın veya gümüşle işlenmiş sırmalı).I, 89;II, 153
agıcı ipek kumaşları muhafaza eden kimse,hazinedar.I, 89, 136

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Alplar birle uruşma, beğler birle turuşma (I. 182)
Yiğitlerle vuruşma, beğlerle sürtüşme, iddiâlaşma.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[zavzu -1] Hıyar
Ağlı *Küre -Kastamonu
-Amasya
*Zile -Tokat

zavrak (I) 1. Hıyar.
-Isparta ve çevresi *Adapazarı -Sakarya
-Bolu
Acıkavak *Taşköprü -Kastamonu
-Çorum ilçe ve köyleri
*Havza -Samsun
*Taşova, Dinar *Artova -Tokat
*Fatsa -Ordu
Hacıilyas *Koyulhisar -Sivas
*Çayıralan, -Yozgat
Kuruçay *Çubuk, *Nallıhan -Ankara
Hisarcık, Erkilet *İncesu -Kayseri
Bahçeli *Bor -Niğde
*Seydişehir -Konya
Çandırlar *Feke -Adana

[zavzu -2] Sebzelik
*Şebinkarahisar -Giresun
-Sivas

zavzalık Sebzelik.
-Çankırı

zavzu 1. [-> zavrak (I) -1]

zavzu 2. [-> zavzalık]

zavzu Sebzelik, sebze bahçesi.
Çıkrık *Mecitözü Çorum


Daha geniş bilgi için Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nü inceleyiniz.

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2199
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1141 : 12 Mayıs 2015 »
Tarih : 12 Mayıs 2015 - Salı

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
inkâr isim (inkâ:rı) Arapça ink¥r
1. isim Yaptığını, söylediğini, tanık olduğunu saklama, gizleme, yadsıma
2. Kabul etmeme, tanımama

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
otokontrol    Fr. auto-contrôle
Öz denetim: § "Romanın günlüğünü tutmakla otokontrol da başlamış oluyor." -Adalet Ağaoğlu, Sen Türkiye’nin En Güzel Kazasısın, 96.

Bundan sonra demek ki, otokontrol yerine, öz denetim sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.

ğ. Gök cisimleri:
Çoban Yıldızı, Kervan Yıldızı, Kutup Yıldızı, kuy­ruklu yıldız; gök taşı, hava taşı, meteor taşı vb.

Günün atasözü/deyimi :
Abdal ata binince bey oldum sanır, şalgam aşa girince yağ oldum sanır.
Görmemiş kişi, rastlantı sonucu layık olmadığı bir duruma kavuşursa bu durum kendisinin hakkıymış gibi aptalca böbürlenir.(Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
agıl ağıl, koyun yatağı; koyun plsliği. I, 65, 73
agım çıkım, yükselim· I, 75
agır ağır· I, 52, 53, 99; III, 68, 247
agırlalmak   ikram olunmak· III, 344 bkz> agırlanmak
agırlamak ağırlamak, ikram ve ihsan etmek, I, 53, 106, 300, 301; III, 344, 347
agırlanmak ağırlanmak, ikram edllmek; pahalı bulunmak·I, 291, 292;III, 344 bkz> ag ırlalmak
agırlıg ağırlanan;·I, 45, 146 § agırlıg kişi; ağırlanan adam· I, 52
agırlık ikram ağırlayış· I, 114

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Alp yağıda, alçak çoğuda (I. 41)
Yiğit kişi düşman karşısında, yumuşak kişi savaşda belli olur.


Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
halva Helva.
Çalkara *Söğüt -Bilecik
Çilehane *Reşadiye -Tokat
Bayburt *Sarıkamış, *Iğdır -Kars
Yahyalı *Develi -Kayseri
*Silifke -İçel

[halve] Helva.
-Denizli

halva < Ar. helvâ: helva. || halvaci gözeli: Helvacı Güzeli hikâyesinin ve bu hikâyenin kahramanının adı
Erzurum

halva Helva
Zonguldak, Bartın, Karabük


Daha geniş bilgi için Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nü inceleyiniz.

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2199
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1142 : 13 Mayıs 2015 »
Tarih : 13 Mayıs 2015 - Çarşamba

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
İstikamet isim (istika:met) Arapça isti®¥met
isim Doğrultu
"Arkaya baka baka, yere yuvarlanmaksızın, istenilen istikamette kaç adım gidilebilir?" - A. Haşim

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
konservatizm    Fr. concervatisme

Tutuculuk, muhafazakârlık: § "Hayreddin Paşa konservatizmle liberalizmi kaynaştırmak ister." -Cemil Meriç, Sosyoloji Notları ve Konferanslar, 295.
Bundan sonra demek ki, konservatizm yerine, tutuculuk sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.

h. Organ veya organ yerine geçen sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler:
patlak göz, süzgün göz; aşık kemiği, elmacık kemiği; serçe parmak, şehadet par­mağı, yüzük parmağı; azı dişi, köpek dişi, süt dişi; kuyruk sokumu, safra kesesi; çatma kaş, takma diş, takma kirpik, takma kol; ekşi surat, kepçe surat; gaga burun (kimse), karga burun, kepçe kulak

Günün atasözü/deyimi:
Bağa bak, üzüm olsun, yemeye yüzün olsun.
Kişi, karşılık beklediği işten istediğini alabilmek için gereken harcamaları yapmalıdır.(Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
agış   yükseliş, ;ıkı;·I, 61
agışmak yükseli;mek, çıkıçmak, çıkmakta yarış etmek, artırışmak; koğmakta yarış etmek·I, 185
agıtgan daima çıkartan, yükselten· I, 155,156
agıtmak çıkarmak, yükseltmek·I, 212
agız   agız· I, 43, 55, 129, 193, 195, 383; II. 6, 26, 175, 188;III, 102, 110, 247, 257, 339
agızlamak   ağza vurmak; ağız açmak·I, 302
aglak ıssız, çorak, oturulmayan yer, boş.,I, 119, 468 § aglak yér; boş yer· II. 365

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Anası teblük yufka yapar, oglı tetik koşa kapar.(III. 33)
Annesi (yalancı yufka) yapar, oğlu tetik koşup kapar.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
oklâ Oklava.
İshaklı *Bolvadin, Çığrı *Dinar -Afyon
Demirkapı *Susurluk -Balıkesir
*İskilip -Çorum
Bahçeli *Bor -Niğde

[ohla] Oklava.
Çilehane *Reşadiye, *Zile köyleri -Tokat
Karaözü *Gemerek -Siva

[ohlağ] Oklava.
İğdeli *Gemerek -Sivas

[ohlağı] Oklava.
-Malatya.

[ohlav] Oklava.
*Erciş -Van
Kerkük

[ohlavı] Oklava.
-Tokat

[ohlavi -2] Oklava.
Çavdarlı, Yavuz *Şavşat -Artvin
-Erzurum

[oklaa] Oklava.
*Afşin -Maraş

[oklaaç] Oklava.
Tokat, Bozan -Eskişehir
-Kastamonu
-Erzurum
*Afşin -Maraş

[oklaç] Oklava.
*Akyazı -Sakarya
Hasanoğlan Ank.

[oklageç] Oklava.
Sürez *Bozdoğan -Aydın

[oklağ] Oklava.
Nefsiköseli *Görele -Giresun
-Kırşehir

[oklağa] Oklava.
*Merzifon köyleri -Amasya

[oklağaç] Oklava. *Yenişehir -Bursa
-Çankırı
*Merzifon köyleri -Amasya
-Ankara

[oklahaç] Oklava.
Karabüzey *Araç -Kastamonu

[oklangı] Oklava.
*Ereğli -Konya

[oklav] Oklava.
Vazıldan *Divriği -Sivas

[oklavaç] Oklava.
-Zonguldak
-Ankara

[oklavi] Oklava.
Salcı *Şavşat -Artvin

[oklavû] Oklava.
Hacıahmet *Düzce -Bolu

[oklô] Oklava.
Salman *Akkuş -Ordu

[oklâ] Oklava
Sazak *Yeşilova Burdur
Gaziantep
Eldirek *Fethiye Muğla

ohla [-> oklâ] oklâ  [-> ohla]


Daha geniş bilgi için Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nü inceleyiniz.

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2199
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1143 : 14 Mayıs 2015 »
Tarih : 14 Mayıs 2015 - Perşembe

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
ürkek sıfat
1. sıfat Çok ürken, korkuya çabuk kapılan
2. Çekingen
"Kız, benzi uçmuş, yarı ürkek, yarı yalvarışlı gülümsüyordu ona." - T. Buğra

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
kongre    Fr. congrès

1. Çeşitli ülkelerden yöneticilerin, elçilerin, delegelerin katılmasıyla yapılan toplantı:
"Ben, 1326 kongresinde Selanik merkezi umumi azalığına intihap olduğum sırada siyasi ahval bu merkezdeydi." -Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları,
2. Bir kuruluşun, temel sorunları konuşmak üzere belli sürelerle yaptığı genel toplantı, kurultay:
"Meşrutiyetten sonraki ilk İttihat ve Terakki kongresi Selanik'te toplandığı zaman..." -Ruşen Eşref Ünaydın, Röportajlar II, 77;
3. Amerika Birleşik Devletlerinde Temsilciler Meclisi ile Senatonun bir arada iken aldıkları ad:
"Cumhurbaşkanı olunca, kongre onu âdeta dini bir törenle karşılar ve yeni başkan, Amerika’nın sosyal yükselişinde dinin birinci rolünü belirten nutuklar söyler." -Peyami Safa, Din, İnkılâp, İrtica, 26;

Bundan sonra demek ki, kongre yerine, kurultay sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.

ı. Benzetme yoluyla insanın bir niteliğini anlatmak üzere bitki, hay­van ve nesne adlarıyla kurulan birleşik kelimeler:
çetin ceviz, çöpsüz üzüm; eski kurt, sarı çıyan, sağmal inek; eski toprak, eski tüfek, kara maşa, sapsız balta, ça­kır pençe, demir yumruk, kuru kemik vb.

Günün atasözü/deyimi:
Akarsu çukurunu kendi kazır.
Bir şeyi yapma isteği ve gücü bulunan kimse, uygun bir çalışma yönü ve alanı bulur. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
aglamak yalnız olmak, bo; olmak,III, 258
aglatmak savmak, uzaklaştırmak, ıraklaştırmak, boşaltmak,I, 265;III, 365
agmak çıkmak, belirmek; aşmak, yükselınek, ağmak; değişmek, başkala;mak, bozulmak, meyletmek, dönmek·I, 65,167,173, 309, 354; II, 43, 50, 61, 67, 68; III, 183, 219, 327
agnamak (hayvanlar) yatıp debelenmek; kekemeleşmek, dili tutulmak· I, 289
agnatmak (hayvanları) yatırıp debelendirmek; dili buruşturmak, dili ağırla;tırmak·I, 267

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Añduz bolsa at ölmes (I. 115)
Andız* ota olsa, at ölmez.
* Dağlarda yetişen ve kökü atın karın ağrısına iyi gelen bir ottur.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
çamdı 1. Tavan.
*Zile -Tokat
*Alucra -Giresun
-Trabzon
*Yıldızeli, *Şarkışla -Sivas
-Kayseri

[camdı] Tavan.
*Zile -Tokat
Denizli, Beşikdüzü *Vakfıkebir -Trabzon
-Sivas

çamdı 2. Pencere.
Korkut -Sivas

çamdı 3. Duvar.
Kargı *Araç -Kastamonu
*Boyabat -Sinop
*Zile -Tokat
-Samsun
*Ünye -Ordu

Daha geniş bilgi için Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nü inceleyiniz.

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2199
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1144 : 15 Mayıs 2015 »
Tarih : 15 Mayıs 2015 - Cuma

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
zamane isim (zama:ne) Arapça zam¥ne
1. isim İçinde bulunulan zaman, dönem
"Karısı, evin hayatını, kendisi yokken en akıllı adamlar gibi zamaneye uydurmuştu." - Ö. Seyfettin
2. Yakınma veya hafifseme yoluyla şimdiki zaman
"Hep bunlar yeni avukatlık çenebazlığı, zamane lafları." - H. R. Gürpınar

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
arter    Fr. artérite

1. Atardamar: § "Yine de Toynbee’nin önemi, çok geniş zaman dilimlerini ele alması, yüzyılların birbirinden ayırdığı tecrübeleri bir araya getirip kıyaslaması, ana arterleri belirlemesidir." -Cemil Meriç, Umrandan Uygarlığa, 102.
2. Trafiği yoğun olan ana yol.

Bundan sonra demek ki, arter yerine, atardamar ve/veya ana yol sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.

i. Zamanla ilgili birleşik kelimeler:
bağ bozumu, gece yarısı, gün ortası, hafta başı, hafta sonu, kış yarısı  vb.

Günün atasözü/deyimi:
Akarsuya inanma, eloğluna dayanma.
Akışı ne kadar yavaş olursa olsun akarsuya girmek tehlikelidir, eloğluna güvenmek de doğru değildir, insanı zarara sokabilir. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
agrıg ağrı·I, 98
agrıkanmak ağrısından şikâyet etmek·I, 213
agrımak ağrımak,I, 46, 273, 274;III, 169
agrınmak ağrımak, acı duymak· I, 252
agrışmak ağrışmak, sızlaşmak, I, 235
agrıtmak ağrıtmak· I, 261

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Anıñ yüziñe titinü baksa bolmas (II. 144)
Onun (hakanın, beyin, sevgilinin) yüzüne dik bakılmaz.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
domuşkan [-> domuşuk]

[domuşkan] Somurtkan, asık suratlı
-Konya

domuşuk Somurtkan, asık suratlı.
Çiftlik *Dinar, Bayat *Emirdağ, -Afyon
*Gelendost, *Yalvaç, İğdecik, İlyas *Keçiborlu -Isparta
Kavak, Salda, Çuvallı *Yeşilova, Anbarcık, *Gölhisar, Yayla *Tefenni -Burdur
*Buldan, Darıveren *Acıpayam, Kavakköy *Çivril -Denizli
*Düzce -Bolu
-Çankırı ve ilçeleri
-Çorum
*Taşova -Amasya
Hacavera *Maçka -Trabzon
Çepni *Gemerek -Sivas
*Korkuteli köyleri, *Elmalı köyleri -Antalya

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2199
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1145 : 16 Mayıs 2015 »
Tarih : 16 Mayıs 2015 - Cumartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
Veraset isim, biyoloji (vera:set) Arapça ver¥²et
1. isim, biyoloji Kalıtım
2. hukuk Mirasta hak sahibi olma
"Hatta türedi ortaklar da çıkacak, veraset bile düzülecek, soy sop iddialarına girilecekti." - T. Buğr

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
sansasyonel    Fr. sensationnel

Dikkat çeken, çarpıcı, beklenmedik: § "Her türlü tavır ve eylemler; yerini ‘haber’ ya da ‘dedikodu’ değeri yüksek, ‘sansasyonel’ tavır ve söz ve çabalara bırakır." -Attila İlhan, Aydınlar Savaşı, 139; § "Oradan gazetesine gönderdiği sansasyonel haberler arasında Balkanlar’dan İtalya’ya kaçmış olan iki bin beş yüz Türk’ü kurtaralım, bunları mahkemeye sevk edip asacaklar, diye feryad ü figan ediyor."-Sabahattin Ali, Marko Paşa Yazıları ve Ötekiler, 123; § "Sansasyonel bir haber vereceğinden ileri geliyordu."-Refik Halid Karay, Kadınlar Tekkesi, 234; § "İstanbul’a bir İngiliz mebusu gelir ve Türkler lehine sansasyonel bir beyanatta bulunur." -Cemil Meriç, Kırk Ambar, C. 2, 146.

Bundan sonra demek ki, sansasyonel yerine, çarpıcı ve/veya beklenmedik sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
-r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en sıfat-fiil ekleriyle kurulan sıfat tam­laması yapısındaki birleşik kelimeler ayrı yazılır:
bakar kör, çalar saat, çıkar yol, döner sermaye, güler yüz, koşar adım, yazar kasa, yeter sayı; çıkmaz sokak, geçmez akçe, görünmez kaza, ölmez çiçek, tükenmez kalem; akan yıldız, doyuran buhar, uçan daire vb.

Günün atasözü/deyimi:
Baht (akıl) olmayınca başta, ne kuruda biter ne yaşta.
Kişi talihsiz olursa giriştiği hiçbir işten olumlu sonuç alamaz. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
agrug süñügi omurga kemiklerinin önce geleni, birincisi, ilki,I, 98
agruk pılı pırtı, ağırlık, yük·I, 99;III, 68
agruklanmak (bir iş veya yükü) ağırsınmak, ağır saymak·I, 313
agrumak ağırlaşmak· I, 273

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Anuk otru tutsa yokka sanmas (I. 68)
Öne konan yemek ikram edilmemiş sayılmaz.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[göverti (I)] Yeşillik, yeşerti, sebze (bitki hakkında).
Darıveren *Acıpayam. -Denizli
*Düzce -Bolu
Kavak -Samsun
Sepetti *Taşova -Amasya ve köyleri
Akarsu *Ardanuç, Utav *Yusufeli -Artvin
*Nizip -Gaziantep
Şekeroba, Önsen -Maraş
*Bor -Niğde
*Osmaniye -Adana

göğerti (I) Yeşillik, yeşerti, sebze (bitki hakkında).
Çığrı *Dinar -Afyon
Bağıllı *Şarkikaraağaç, UJuğbey *Senirkent, *Eğridir ve köyleri -Isparta
Çuvallı, Güney *Yeşilova, Kuşbaba *Bucak, -Burdur
Yukarıseyit, Ekse, Hadım *Çal, Oğuz *Acıpayam, Honaz ve köyleri -Denizli
Kemaliye *Alaşehir -Manisa
*Kandıra -Kocaeli
*Düzce -Bolu
*'Kurşunlu -Çankırı
-Çorum
*Merzifon -Ama.
Arpaköy -Ordu
*Iğdır -Kars
Erkinis *Yusufeli -Artvin
*Erciş -Van
*Ağın, *Keban -Elâzığ
Aşudu *Darende, *Arapkir -Malatya
*Kilis -Gaziantep
-Hatay
Çamova *Divriği, *Gürün, *Gemerek -Sivas
Çanıllı *Ayaş -Ankara
-Kırşehir
*Pınarbaşı ve çevresi -Kayseri
*Bor -Niğde
*Ermenek, *Karaman -Konya
*Mut ve köyleri -İçel
*Fethiye ve köyleri, Yerkesik -Muğla

göverti (I) [-> göğerti (I)]

göverti (II) Örme kuyu.
*Sandıklı -Afyon

göverti bk. göğerti
*Malatya

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2199
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1146 : 17 Mayıs 2015 »
Tarih : 17 Mayıs 2015 - Pazar

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
müsteşar isim Arapça musteş¥r
1. isim Kendisinden bilgi alınan, kendisine danışılan kimse
2. Bakanlıklarda, elçiliklerde bakan veya büyükelçiden sonra gelen en büyük yönetici
"Güzel çehreli müsteşar bey, nazır beyin kapıcısından daha alçak gönüllü idi." - Ö. Seyfettin

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
prensip    Fr. principe

İlke, umde: § "Cevapta, hürriyete ait bir prensip kararından ziyade yeni erkeklere karşı bir teveccühsüzlük kokusu seziliyor." -Reşat Nuri Güntekin, Tanrı Misafiri, 111;
"Evvelce Türkçülüğe lakayt kalan bazı insaf sahibi Osmanlıcılar, Vilson prensipleri ortaya atıldıktan sonra…" -Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, 41;

Bundan sonra demek ki, prensip yerine, ilke ve/veya umde sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Renk sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuş isim tamla­ması yapısındaki renk adları ayrı yazılır:

bal rengi, duman rengi, gümüş rengi, portakal rengi, saman rengi; ateş kırmızısı, boncuk mavisi, çivit mavisi, gece mavisi, limon sa­rısı, safra yeşili, süt kırı vb.

Günün atasözü/deyimi:
Akıllı oğlan neyler ata malını, akılsız oğlan neyler ata malını.
Çocuk akıllı ise babasından mal kalsın diye beklemez, malı kendisi kazanır; akılsızsa babası ne kadar çok mal bırakırsa bıraksın, değerini bilmez ve onu kısa zamanda bitirir. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
agsamak (çıkmak, yükselmek, ağmak) istemek, I, 277
agtarılmak   yere vurulmak, sarsılmak•I, 246 bkz> agtılmak
agtarmak aktarınak, devirmek, yenmek•II, 74 bkz> axtarmak
agtılmak yere vurulmak, sarsılmak,I, 246 bkz> agtarılmak
agu agı, zehir,I, 89;III, 339

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Arı kapçıtsa ısrur (II. 329)
Arı kızdırılırsa ısırır, sokar.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[çitil (III)] Küçük bakraç.
-Gaziantep
*Göksun, Hartlap -Maraş
Adiller *Ermenek, Morcalı *Karaman, Boyalı -Konya
*Kadirli -Adana
*Alanya, Abdurrahmanlar *Serik, Kızılağaç -Antalya

çingil (II) Küçük bakraç.
Yılanlı *Eğridir -Isparta
Germencik *Karaağaçlı -Aydın
Uluşiran *Şiran -Gümüşhane
-Kars
-Kayseri
Yeniköy *Ereğli, Kuşça *Cihanbeyli, *Karaman -Konya
Bahçeli *Bor -Niğde
Mankit *Ceyhan -Adana
İncekum, Uzuncaburç *Silifke, Tabanlı, Darıseki *Mersin, *Tarsus -İçel
*Serik, Temre *Kaş -Ankara

çitil (I) 1. Sebze fidesi.
*Afşin, *Elbistan -Maraş
Pazar *Kızılcahamam -Ankara
Cemele *Merkez ilçesi -Kırşehir
Bahçeli *Bor -Niğde
*Ereğli -Konya
İncekum *Silifke, Tahanlı *Mersin -İçel

çitil (I) 2. Fidan.
Rumeli göçmenleri -İstanbul
-Kastamonu
*Zile, Kızılköy -Tokat
Gündüzbey *Yeşilyurt, *Pötürge -Malatya
Harput -Elâzığ
*Göksun -Maraş
*Kangal ve köyleri, Savrun *Divriği, Telin *Gürün -Sivas
-Ankara
*Ereğli -Konya
Çukurköy *Karaisalı -Adana
Şahin *Malkara -Tekirdağ

çitil (I) 3. Tohum.
*Mersin -İçel
*Manavgat -Antalya

çitil (II) 1. Kavgacı (kimse).
*Merzifon -Amasya
*Zile -Tokat
*Şebinkarahisar -Giresun
-Trabzon
Uluşiran *Şiran -Gümüşhane
*Arapkir -Malatya
Kınık *Şereflikoçhisar -Ankara

[çitilci] Kavgacı (kimse).
*Çarşamba -Samsun
Zana
-Amasya

[çitilli (I)] Kavgacı (kimse).
*İskilip -Çorum
*Yıldızeli -Sivas
Avşar aşireti ve köyleri *Pınarbaşı -Kayseri

çitil (II) 2. Huysuz (hayvan hk.)
-Siirt

çitil (III) [-> çingil (II)]

çitil (IV) Şekil, biçim.
Babik *Pötürge -Malatya

çitil Fidan.
*Hekimhan Malatya
Sivas
Kayseri
Elâzığ ve yöresi
Keban, Baskil, Ağın

çitil Kavgacı
Aybastı

çitil Fide
Adana, Osmaniye

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2199
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1147 : 18 Mayıs 2015 »
Tarih : 18 Mayıs 2015 - Pazartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
itibar isim (i:tiba:rı) Arapça i¤tib¥r
1. isim Saygınlık
"Benim bir kuru itibardan başka neyim var bu dünyada kaybedecek?" - N. Cumalı
2. Borç ödemede güvenilir olma durumu, kredi

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
biyografi    Fr. biographie

Öz geçmiş: § "Sade şekliyle biyografi edebiyatımız henüz yoktur." -Peyami Safa, Sanat-Edebiyat-Tenkit, 58; § "Biyografi sahibine hitaben yazdığı altı, yedi tane tavsiye ile küçük boyda iki defter olup birinci defteri açtığımda gözüme bir başlık ilişti." -Ahmet Rasim, Muharrir Bu Ya, 161; § "Sekiz biyografi kitabı, iki opera, pek çok tablo doğurmuş Nola’lı düşünür." -Enis Batur, Kum Saatinden Harfler, 55; § "Okuduğum kısa biyografisini düşünüyorum." -Füruzan, Ev Sahipleri, 106; § "Biyografi merakı var, kendisinin ismi Taha Toros." -Ferit Edgü, Dostlara Mektuplar, 127; § "Nesrin yani asıl manasıyla edebiyatın yüzde seksenini tarih, biyografi, hatırat, siyasi yazılar teşkil eder." -Yahya Kemal, Edebiyata Dair, 71; § "Bütün bu adamların biyografileri yanlışlarla dolu." -Oğuz Atay, Tutunamayanlar, 51.

Bundan sonra demek ki, biyografi yerine, öz geçmiş sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan sıfatlar ayrı yazılır:

açık mavi, açık yeşil, kara sarı, kirli sarı, koyu mavi, koyu yeşil vb.

Günün atasözü/deyimi:
(bir yeri) Komşu kapısına çevirmek.
Yakın olmadığı ve sık sık uğranılması gerekmediği hâlde bir yere çok sık gitmek. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
aguj   ağız, memeli hayvanların doğurduğu zaman verdigi ilk süt·I, 55 bkz> aguz
agujlug agzı, ilk sütü bulunan kişi,I, 146
agukmak agılanmak. I, 191
agulamak ağılamak,I, 310
ağurşak ağırşak,I, 149

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Arkasız er çeriğ sıyumas (I. 128)
Arkasız kişi düşmanını, rakibini yenemez.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
cibre (I) Madeni kalem ucu.
*Beykoz -İstanbul
-Sinop
-Samsun
*Ünye -Ordu
Bandula *Kelkit -Gümüşhane
*Ardeşen ve köyleri -Rize
Bağlıca *Ardanuç, *Şavşat -Artvin

[cıbra (I)] Madeni kalem ucu.
Tophane -İstanbul
*Hopa -Artvin

[cıfra -1] Madeni kalem ucu.
Tavşancıl *Gebze -Kocaeli

[cible (II)] Madeni kalem ucu.
*Görele -Giresun
Küçükhol *Of, -Trabzon

[cibra] Madeni kalem ucu.
Anaraş *Sürmene -Trabzon

[cille (V)] Madeni kalem ucu.
-Giresun

[çipre] Madeni kalem ucu.
-Edirne

cibre (II) Çürük, ezik meyve.
*Susurluk -Balıkesir

[cıbır (XI)] Çürük, ezik meyve.
*Mustafa Kemal Paşa -Bursa

[cıbre] Çürük, ezik meyve.
*Susurluk -Balıkesir

cibre (III) Soğan tohumu.
Kıbrısçık *Seben -Bolu

cibre Meyve ve sebzelerin ezilmiş hâlleri
Edirne

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2199
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1148 : 19 Mayıs 2015 »
Tarih : 19 Mayıs 2015 - Salı

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
diriliş isim
1. isim Dirilme işi, canlanma
2. Yeni bir atılımla güç kazanma
3. din b. (***) Dinî inanışlara göre ölümden sonra dirilme, basübadelmevt
"Huşu içinde, başları önlerine eğik olarak oturmaları hep ölümden sonraki ve dirilişten evvelki hâlete işarettir." - A. H. Çelebi

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
sansüalizm    Fr. sensualisme

Duyumculuk: § "Bu dinî ateizm, idealist bir sansüalizmin benzeri." -Cemil Meriç, Kırk Ambar, 91; § "İngiltere’de filozof Locke’un sansüalizmi ile başlayan tabiata doğru yürüyüşü, Fransa’da bir akım halini aldı." -Sabahattin Eyüboğlu, Sanat Üzerine Denemeler ve Eleştiriler, C. 2, 18.

Bundan sonra demek ki, sansüalizm yerine, duyumculuk sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Yer adlarında kullanılan batı, doğu, güney, kuzey, güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu, aşağı, yukarı, orta, iç, yakın, uzak kelimeleri ayrı yazılır:

Batı Trakya, Doğu Anadolu, Güney Kutbu, Kuzey Amerika, Güneydoğu Anadolu, Aşağı Ayrancı, Yukarı Ayrancı, Orta Anadolu, Orta Asya, Orta Doğu, İç Asya, İç Anadolu, Yakın Doğu, Uzak Doğu vb.

Günün atasözü/deyimi:
Çamurdan çekip çıkarmak.
Birini kötü veya onurunu tehlikeye düşüren bir durumdan kurtarmak. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
aguz   agız, memeli hayvanların doğurduğu zaman verdigi ilk süt· I, 55 bkz> aguj
axlamak göğüs geçirmek, ahlamak III, 118
axsakk aksa, topal,I, 119
axsak buxsak topal ve çolaklar için söylenir. I, 465
axsamak aksamak, topallamak.I, 276
axsatmak aksatmak,I, 262

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Arpasız at aşumas, arkasız alp çeriğ sıyumas (I. 123)
Arpasız at aşamaz, arkasız yiğit rakibini yenemez.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[çeykel (III)] Kılıksız.
-Ordu

calav (II) Kılıksız.
Körküler *Yalvaç -Isparta

çeykel (I) Övenderenin ucunda bulunan çamur sıyırmağa yarayan üç köşeli demir.
Bayat *Emirdağ -Afyon
*Uluborlu, *Senirkent, *Atabeyli, -Isparta
Başpınar *Tefenni -Burdur
Homa *Çivril, Söğüt *Honaz -Denizli
*Bergama, Kemalpaşa -İzmir
Bahadırlı *Bayramiç -Çanakkale
*Kandıra -Kocaeli
Naip -Tekirdağ

çeykel (II) Sert, kavgacı (kimse).
*Kavak -Samsun
*Niksar, *Erbaa, *Zile -Tokat
İpsili, Hafik -Sivas

[çeygel] Sert, kavgacı (kimse).
-Amasya

çeykel (III) [-> calav (II)]

Çevrimdışı Çağrıbey

  • [GÖKBÖRÜ ANKARA]
  • Türkçü-Turancı
  • *****
  • İleti: 2199
  • Ne mutlu Türk doğup, Türk gibi yaşayana!
Ynt: TÜRKÇE SÖZLÜKTEN GÜNÜN SÖZÜ
« Yanıtla #1149 : 20 Mayıs 2015 »
Tarih : 20 Mayıs 2015 - Çarşamba

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
çekince isim
Herhangi bir konuda ileriyi düşünerek çekinmeyi gerektiren sebep veya durum, rezerv, ihtiraz
"En büyük çekincem, birinin dikkatini çekmekti." - A. Kutlu

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
absürt    Fr. absurde

Saçma, zırva: § "Absürdü, bulanığı, karışığı hep soyut sözcüğüyle karşılıyoruz." -Tomris Uyar, Gündökümü, 34; "Eski kuşağın absürt temsilcisidir." -Oğuz Atay, Tutunamayanlar, 571; § "Absürte, yalnızlığa, başkalığa tahammül, çelik bir uzviyet elmastan bir yürek işi." -Cemil Meriç, Jurnal, 168; § "Rüküşlükle absürtlük arasında kararsız bir kılık." -İnci Aral, Safran Sarı, 133.

Bundan sonra demek ki, absürt yerine, saçma ve/veya zırva sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Kişi adlarından oluşmuş mahalle, bulvar, cadde, sokak, ilçe, köy vb. yer ve kuruluş adlarında, sondaki unvanlar hariç şahıs adları ayrı yazılır:

Yunus Emre Mahallesi; Gazi Mustafa Kemal Bulvarı, Ziya Gökalp Bulvarı; Nene Hatun Caddesi; Fevzi Çakmak Sokağı, Cemal Nadir Sokağı; Koca Mustafapaşa; Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi, Sütçü İmam Üniversitesi vb.

Günün atasözü/deyimi:
Elinden geleni ardına (arkasına) koymamak.
Yapabileceği bütün kötülükleri yapmak.
“Düşüncesini en iyi biçimde anlatabilmek için elinden geleni ardına koymamıştır.” -S. Birsel. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
axsum sarhoşlukta kavga eden·I, 116 bkz>axsuñ
axsuñ sarhoşlukta kavga eden· I, 116 bkz>axsum
axşam akşam, I, 107
axtarmak aktarmak,I, 219, 516 bkz> agtarmak

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Arslan karışa sıçgan ötin ködezür. (III. 263)
Kocayan arslan sıçan deliğini gözler.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
cemek (I) 1. Öğendirenin ucundaki demir sıyırgı.
-İstanbul
Dikenli -Çankırı
-Çorum ve ilçeleri
-Sinop
-Samsun
-Amasya ve ilçeleri
*Erbaa, *Niksar, *Zile -Tokat
-Ordu
*Şiran -Gümüşhane
*Sarıkamış -Kars
-Erzurum
*Refahiye -Erzincan
-Maraş
*Divriği, *Yıldızeli -Sivas
*Sorgun -Yozgat
*Mucur -Kırşehir
-Adana

[cembek (II)] Öğendirenin ucundaki demir sıyırgı.
*Çayırlı -Erzincan

[cenek] Öğendirenin ucundaki demir sıyırgı.
-Gümüşhane

[cenrek] Öğendirenin ucundaki demir sıyırgı.
Karkıncık *Artova -Tokat

[cömek] Öğendirenin ucundaki demir sıyırgı
*İnebolu -Kastamonu
*Çarşamba -Samsun

[cunek] Öğendirenin ucundaki demir sıyırgı
Kızılca *Artova -Tokat

[çemek (I)] Öğendirenin ucundaki demir sıyırgı
*Çeşme -İzmir
*Fatih -İstanbul
Kızıka *Kurşunlu -Çankırı
Gelincik, Kuzuluk -Sinop
-Gümüşhane
Gürcü *Kızılcahamam, Faraşlı *Kalecik -Ankara

cemek (I) 2. Balık tutmaya yarayan kancalı ilkel bir olta.
-İstanbul
*Çarşamba -Samsun
-Trabzon
*Keşap -Giresun

cemek (I) 3. Küçük çapa.
*Selim, Alisofu *Sarıkamış -Kars

cemek (II) 1. Çamurluk, ayak basılan yer.
*Reşadiye -Tokat

cemek (II) 2. Pedal.
*Reşadiye -Tokat

cemek (III) Yemek çatalı.
Ortaköy -İstanbul

cemek Üvendirenin bir ucuna takılarak çamur sıyırmakta kullanılan yassı demir.
*Şarkışla Sivas
Ekinözü *Elbistan Maraş

cemek Üvendirenin arka ucunda bulunan ve toprak kazımaya yarayan yassı demir (Çayağzı)
Kırşehir ve Yöresi

cemek Bir çeşit orak sapı
Ordu İli ve Yöresi