Tarih : 31 Mayıs 2015 - Pazar

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
Şehadet isim (şeha:det) Arapça
1. Tanıklık
"Dünya karşısında Türk'ün kendi kendisi için yapacağı şehadet daha adamakıllı yapılmamıştır." - A. Ş. Hisar
2. Yüksek bir ülkü uğrunda ölme, şehit olma

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
egzotik    Fr. exotique

Uzak, yabancı ülkelerle ilgili, bu ülkelerden getirilmiş, yabancıl:
"Bu köşkte hem Pol ve Virjini'nin tek katlı evini andırır egzotik ve romantik bir alımlılık; hem de Nurbaba'daki tasvirlere benzer rustai ve tasavvufi bir çeşni vardı." -Ruşen Eşref Ünaydın, Hatıralar IV, 14;
"Bizce Fransızlara, İngilizlere, Almanlara, Ruslara, İtalyanlara ait güzellikler ancak egzotik güzellikler olabilir." -Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, 88;

Bundan sonra demek ki, egzotik yerine, uzak ve/veya yabancıl sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Mastarlara Gelen Eklerin Yazılışı
-ma / -me ile biten mastarlardan sonra -a / -e, -ı / -i eklerinden biri geldiğinde araya y koruyucu ünsüzü girer:
çalışma-y-a, darılma-y-ı, kalaylama-y-a, okuma-y-a; görme-y-i, gülme-y-i, sevme-y-e, silme-y-i vb.

Günün atasözü/deyimi:
Gâvura kızıp oruç yemek (bozmak)
Başkasına kızıp kendine zararlı olan bir iş yapmak. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
alıgsamak   almak istemek·I, 281 alık kuş gagası· I, 68
alıkmak alçalmak; bozulmak, azmak; kötüleşmek· I, 191, 192 bkz> alkmak
alım   alacak; borç, I, 44, 75, 168,188, 209, 294;II, 72, 96,159,176,185, 214, 294; III, 184, 251,288
alımçı alıcı, alacaklı·I, 75, 409

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Ay tolun bolsa eliğin imlemes. (I. 82) (I. 288)
Ay dolun olunca el ile gösterilmez.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
soku (I) 1.Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek.
-Afyon
Balçova -İzmir
*Lapseki -Çanakkale
-Bolu
*Akyazı çevresi -Sakarya
Furtul *Devrek, Yedigelli, Karamusa *Ereğli -Zonguldak
-Çorum ilçe ve köyleri
*Kavak ve köyleri, Ahmetsaray *Lâdik -Samsun
-Sinop
-Amasya
*Zile, *Karkıncık, *Artova, Ficek *Reşadiye -Tokat
*Hozat -Tunceli
-Elâzığ
*Elbistan-Maraş
Kızılin *Kilis -Gaziantep
Büyük Çaylı *Dörtyol -Hatay
Cancin *Zara, Yukarı Kale *Koyulhisar -Sivas
*Sorgun, *Boğazlıyan -Yozgat
Köşker -Kırşehir
Dağhalil *Kızılcahamam, Faraşlı *Kalecik -Ankara
*Mucur -Kırşehir
Afşar köyleri *Pınarbaşı, Akçakaya *Erkilet -Kayseri
*Bor -Niğde
-Nevşehir
Aziziye *Ereğli -Konya
Gâvurdağı *Osmaniye, *Pozantı -Adana
-Edirne
Kerkük

[sohu] Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek
-Amasya ve çevresi
Çilehane *Reşadiye -Tokat
-Çorum ve köyleri
*Afşin ve köyleri-Maraş
Reyhanlı ve Amik Ovası Türkmenleri *Reyhanlı -Hatay
Sarıhamzalı *Sorgun -Yozgat
-Sivas ve çevresi
-Ankara
-Niğde

[sokkı] Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek
-Erzincan

[sokku] Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek
-Erzincan
*Ağın -Elâzığ
-Kayseri

[soko (II)] Tahıl dövmeye yarayan büyük taş dibek
-Tokat
*Aksaray -Niğde

soku (I) 2.Dibekte, havanda dövme işini yapan tokmak.
*Eğridir köyleri -Isparta
Başpınar *Tefenni, Güney, Salda *Yeşilova -Burdur
Yukarı Seyit *Çal, Çöplü *Çivril, *Sarayköy, Sofular -Denizli
Eymir *Bozdoğan -Aydın
Bergaz *Ezine -Çanakkale
*Kandıra -Kocaeli
-Malatya
*Balâ -Ankara
*Kaş, *Alanya -Antalya

soku (II) Kısa boyunlu (kimse).
*Kurşunlu -Çankırı

soku (III) Kapı sürgüsü.
-Urfa
*Antakya -Hatay

soku (II) Kuyruksokumundaki kemik.
Karamanlı *Tefenni Burdur

sôku (III) Ceket.
Şenoba *Uludere Hakkâri

Tarih : 02 Haziran 2015 - Salı

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
ılıca (I) isim
1. isim Sıcak su çıkan yer
2. Suyu sıcak olarak yerden çıkan hamam, kaplıca, çermik, kudret hamamı
Ilıca (II) özel, isim (ılı'ca)
1. özel, isim Erzurum iline bağlı ilçelerden biri

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
eseyist    Fr. essayiste

Deneme yazarı, denemeci:
"Etrafına Edebiyat-ı Cedide’nin bütün şairlerini, bütün romancılarını ve eseyistlerini toplayan…" -Peyami Safa, Sanat - Edebiyat - Tenkit, 138.

Bundan sonra demek ki, eseyist yerine, deneme yazarı ve/veya denemeci sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Bulunma Durumu Eki -da / -de / -ta / -te’nin Yazılışı.
Bulunma durumu eki getirildiği kelimeye bitişik yazılır:
devede (deve-de) kulak, yolda (yol-da) kalmak, ayakta (ayak-ta) durmak, işte (iş-te) çalışmak vb.

Yurtta sulh, cihanda sulh. (Atatürk)

Günün atasözü/deyimi:
Acemi katır kapı önünde yük indirir.
Beceriksiz ve anlayışsız kişi kendisine yaptırılan işi en önemli yerinde bırakır. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
alınmak alınmak; kendi başına alacağını almak.I, 22, 203;II, 159
alış borçluyu borcu yüzünden sorguya çekme. I, 62
alış su ağzı, suyun havuzdan veya suvattan döküldü ğü ağızlar.I, 62
alış beriş bir hakkı alma ve verme.I, 62

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Balık subda közi taştın. (I. 379)
Balık suda, gözü dışarıda.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
comba 1. İki ile dört yaş arasında erkek manda.
*Gelibolu -Çanakkale
*Yedikule -İstanbul
Çıkrık *Mecitözü -Çorum
*Çarşamba -Samsun
*Merzifon -Amasya
Mürüs *Erbaa, *Zile -Tokat
Karakuş ve köyleri *Ünye -Ordu
*Yıldızeli -Sivas
*Akdağmadeni, Sarıhamzalı *Sorgun -Yozgat

[camba] İki ile dört yaş arasında erkek manda.
*Zile -Tokat
*Ünye, Salman *Akkuş -Ordu

[cambuz] İki ile dört yaş arasında erkek manda.
-Bursa

[cameş] İki ile dört yaş arasında erkek manda.
Kapıköyü *Maçka -Trabzon

[conba] İki ile dört yaş arasında erkek manda.
-Çorum
-Tokat

[conga] İki ile dört yaş arasında erkek manda.
Çamlıbel *Artova -Tokat
Harala *İpsala -Edirne
Kadıköy *Saray -Tekirdağ

[cömbek (II)] İki ile dört yaş arasında erkek manda.
*Gebze -Kocaeli
*Ereğli -Konya

comba (I) 2. Yaşça büyük, vücutça küçük, biçimsiz manda.
*Refahiye -Erzincan

comba (II) Yiğit, güçlü kuvvetli erkek çocuk.
-Amasya

Tarih : 04 Haziran 2015 - Perşembe

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
kafadar  isim (kafada:rı) Arapça + Farsça
Görüş ve anlayışları birbirine uyan kimselerden her biri, kafadaş, kafa dengi, büzüktaş

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
excentricite    Fr. excentricité

Tuhaflık, acayiplik, gariplik: § "Excentricite (exsantrisite) yani hoppalık ile züppelik arasındaki alışkanlıklar…" -Ahmet Rasim, Şehir Mektupları, 20.
excentricite    Fr. excentricité

Tuhaflık, acayiplik, gariplik: § "Excentricite (exsantrisite) yani hoppalık ile züppelik arasındaki alışkanlıklar…" -Ahmet Rasim, Şehir Mektupları, 20.

Bundan sonra demek ki, excentricite yerine, Tuhaflık ve/veya acayiplik ve/veya gariplik sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
ile, ünsüzle biten kelimelere bitişik olarak yazıldığında i ünlüsü düşer ve büyük ünlü uyumuna uyar:
bulut-la (bulut ile), çiçek-le (çiçek ile), kuş-la (kuş ile) vb.

Günün atasözü/deyimi:
Allah gümüş kapıyı kaparsa altın kapıyı açar.
İşi bozulan kişi umutsuzluğa düşmemeli, Tanrı'nın onu daha iyi bir işe kavuşturacağına inanmalıdır. (Atasözü)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
alkınmak mahvolmak, yok olmak, bitmek, tükenmek I, 82, 195, 254
alkış   alkış, övme.I, 97, 249, 284
alkışmak birbirini mahvetmek, yok etmek; , yok etmekte yar ış etmek I, 237
alkmak bozmak, mahvetmek, yiyip bitirmek, bat ırmak.III, 188, 419, 447 bkz> alıkmak

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Barçın yamağı barçınka, karış yamağı karışka. (III.28)
İpek yaması ipeğe, yün yaması yüne.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
göbel (I) 1. p....
-Manisa
*Kurşunlu -Çankırı
*Safranbolu -Zonguldak
Peşman *Daday, Ağlı *Küre, Karabüzey *Araç -Kastamonu
-Çorum
*Boyabat -Sinop
*Fethiye -Muğla

[gobel (I)] p.... (
*Safranbolu -Zonguldak
-Çankırı

[göbele (I)] p....
Alemdar -Bolu
Kızıldere -Tokat
*Nallıhan, *Kızılcahamam, Çanıllı *Ayaş -Ankara
*Kaş, Sidek -Antalya
*Fethiye ve köyleri -Muğla

göbel (I) 2. Çocuk.
-Balıkesir
Eymir *Karacasu -Aydın
-İstanbul
*Taşköprü, *Tosya, -Kastamonu ve çevresi
*İskilip, -Çorum
-Sinop
-Yozgat
-Ankara
-Kayseri
-Niğde
-Adana
*Ula -Muğla

göbel (I) 3. Yaramaz çocuk.
*Merzifon ve köyleri -Amasya
-Tokat
-Maraş
Çöplü *Gürün, Çepni *Gemerek -Sivas
-Yozgat
-Kırşehir

göbel (I) 4. Kimsesiz çocuk.
*Kartal -İstanbul
Çıkrık *Mecitözü, *Sungurlu -Çorum
-Samsun
*Merzifon -Amasya

göbel (I) 5. Yetim çocuk
-İstanbul
Çıkrık *Mecitözü, şeydim -Çorum
*Merzifon -Amasya

göbel (I) 6. Öksüz çocuk.
-Çorum
*Merzifon -Amasya

göbel (II) [-> gölbez (I)]

göbel (III) Sınırlan ayırmak için tarla kenarlarında yapılan toprak tepecikler.
Çeltikçi *İnegöl, vezirçiftliği *Mudanya -Bursa
-Eskişehir
Yenibosna *Bakırköy -İstanbul
-Edirne
Ceylan *Lüleburgaz -Kırklareli
Çimendere *Malkara, Veliköy *Çorlu -Tekirdağ

göbel (IV) [-> gödek (I) -1]

göbel (V) Geçit vermeyen, ormanlık, taşlık yer.
-İstanbul

göbel (VI) Deli.
*Afşin-Maraş

göbel (VII) Sebze ya da meyvelerde olgun tane.
*Ünye -Ordu

göbel (VIII) Damın köşe tarafı.
*Osmaniye -Adana

[göbel (IV)] Kısa (boy için).
-Denizli
Karaözü *Gemerek -Sivas
*incesu -Kayseri

gödek (I) 1. Kısa (boy için).
-Denizli
-Çorum
Akyazı, *Merzifon ve çevresi -Amasya
*Zile ve köyleri -Tokat
Mağaracık, *Çıldır -Kars
Karaözü *Gemerek -Sivas
*Haymana -Ankara
-Kırşehir
-Kayseri

[göbel (II)] Köpek yavrusu.
*Düzce -Bolu
*Gölköy -Ordu
Hacıilyas *Koyulhisar -Sivas
*Pınarbaşı -Kayseri

gölbez 1. Köpek yavrusu.
Kıbrısçık -Bolu
Yalpankaya *Hendek -Sakarya
Erenköy -İstanbul
Ağlı *Küre, *Tosya, *Taşköprü -Kastamonu
Saray -Çankırı
Büğdüz, Bahattin, Satıyüzü, İbik *İskilip, Çitli, -Çorum
Dayh *Boyabat, *Gerze -Sinop
*Havza, *Çarşamba -Samsun
*Merzifon ve çevresi -Amasya
Ferenge *Erbaa -Tokat
Büyükafşar, Koyunbaba *Kalecik -Ankara
Beşkonuk *Manavgat -Antalya
-Edirne

Tarih : 06 Haziran 2015 - Cumartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
tedarik isim (teda:rik) Arapça
1. Araştırıp bulma, sağlama, elde etme
2. Hazırlık
"Hemen düğün tedarikine başladım ve bir günde birkaç iş gördüm." - A. Gündüz

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
essai    Fr. essai

Deneme:
"Halk dilinde karşılığı olan, ‘deneme: essai’, ‘belirti: tezahür’ ilgi gibi…" -Peyami Safa, Osmanlıca Türkçe Uydurmaca, 34.

Bundan sonra demek ki, essai yerine, deneme sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Bağlaç olan ki ayrı yazılır:
bilmem ki, demek ki, kaldı ki vb.

Türk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, şuurla işlen­sin. (Atatürk)

Günün atasözü/deyimi:
(bir yeri) Ahıra çevirmek.
Pis, bakımsız, dağınık, harap, gürültülü duruma getirmek. (Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
alp alp, yiğit, kahraman, bahadır· I, 41, 123, 125, 139, 182, 183, 237, 239, 359, 370, 388, 413, 517;II, 223, 349; III, 65, 332, 393, 406 § alp tégin; yi ğit köle· I, 413
alpagut tek başına düşmana saldıran, hiçbir yandan yakalanmayan yi ğit· I, 144; III, 422

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Beş erñek tuz ermes (I. 121)
Beş parmak düz, birbirinin eşi değildir.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[kirkit (II)] Kin, kızgınlık, öfke
Hamurcu *İncesu -Kayseri

kici (I) Kin, kızgınlık, öfke : Erkek deve gibi kicileyip durur.
*Gelendost -Isparta
-Konya

kirkit (I) Dokumacılıkta atkı ipliğini sıkıştırmak için kullanılan, demirden ya da ağaçtan yapılmış dişli araç.
Kızılköy *Dinar, *Emirdağ, Balçıkhisar -Afyon
Beki *Karahallı -Uşak
Eğridir, Senir *Keçiborlu, Yassıören *Senirkent, *Atabey -Isparta
Çerçin -Burdur
Ekse *Çal, Eziler *Güney, Çöplü *Çivril, Söğüt, Honaz -Denizli
Gördes *Kula -Manisa
Pazarköy *Biga -Çanakkale
*Karacabey -Bursa
Kızılcaören -Kütahya
*Çifteler, Tokat, Bozan -Eskişehir
*Sarıyer -İstanbul
*Mecitözü -Çorum
Muscalı *Çarşamba -Samsun
Çoran, Ayrancı, Küpeli -Amasya
Karkıncık *Artova -Tokat
*Ulubey -Ordu
*Alucra -Giresun
Uluşiran *Şiran -Gümüşhane
Bağlıca ve dolayları *Ardanuç, Çayağzı, Yavuz *Şavşat -Artvin
*Arpaçay, *Çıldır -Kars
Cüzüngül -Malatya
İnegöl -Gaziantep
Erzin *Dörtyol -Hatay
Palha *Divriği, *Gemerek, Hacıilyas *Koyulhisar, *Suşehri, *Şarkışla -Sivas
*Balâ -Ankara
*Çiçekdağı ve köyleri -Kırşehir
*Bünyan, Afşar köyleri *Pınarbaşı -Kayseri
*Bor -Niğde
Boyalı -Konya
*Kadirli -Adana

[kırkıt (IV) -1] Dokumacılıkta atkı ipliğini sıkıştırmak için kullanılan, demirden ya da ağaçtan yapılmış dişli araç
*Sungurlu -Çorum

[kilkit] Dokumacılıkta atkı ipliğini sıkıştırmak için kullanılan, demirden ya da ağaçtan yapılmış dişli araç
*Gelendost -Isparta

[kirgit (II)] Dokumacılıkta atkı ipliğini sıkıştırmak için kullanılan, demirden ya da ağaçtan yapılmış dişli araç
-Isparta

[kirlit] Dokumacılıkta atkı ipliğini sıkıştırmak için kullanılan, demirden ya da ağaçtan yapılmış dişli araç
-Bilecik

[kirtme] Dokumacılıkta atkı ipliğini sıkıştırmak için kullanılan, demirden ya da ağaçtan yapılmış dişli araç
Karaağaçtı *Germencik -Aydın

kirkit (II) [-> kici (I)]

kirkit (III) Badem şekeri biçiminde, tatlı ve gevrek bir çeşit üzüm.
Hartlap, Bertiz -Maraş
Zencidere -Kayseri

kirkit (IV) Çökelek, yağsız peynir.
Çığrı *Dinar -Afyon

kirkit (V) Kesilmemiş çam ağacındaki kurumuş çıralı gri renkteki budaklar : Bu çamın kirkitleri çok çıralı.
Güney *Yeşilova -Burdur

kirkit (VI) Çorap şişi.
*Alaşehir -Manisa

kirkit (VII) Kuyruk yağının eritildikten sonra kalan posası.
Güzelsu *Akseki -Antalya

kirkit (VIII) [->kirtik (I) -1]

kirkit (IX) Eski, yamalık parça.
Kınık *Fethiye -Muğla

[kirkit (VIII)] Ufalanmış sabun parçası
*Gelendost -Isparta

kirtik (I) 1. Ufalanmış sabun parçası : Bir kirtik sabunla çamaşır yıkanır mı ?
Çığrı *Dinar -Afyon
Yukarıseyit *Çal, *Çivril ve köyleri -Denizli
-Eskişehir
*İskilip, *Sungurlu -Çorum
*Boyabat -Sinop
Karahalil *Havza, Kamalos -Samsun
*Merzifon ve köyleri -Amasya
*Zile -Tokat
Salman, *Akkuş, Kuz *Ünye -Ordu
-Trabzon
Çayağzı *Şavşat -Artvin
*Refahiye -Erzincan
-Gaziantep
*Afşin, *Elbistan -Maraş
Çepni *Gemerek, Çöplü, Telin *Gürün -Sivas
-Yozgat
Köşker -Kırşehir
*İncesu, *Pınarbaşı -Kayseri
-Nevşehir
*Bor -Niğde
*Ermenek -Konya
*Kadirli, Çakaldere -Adana
*Anamur, *Mut, Güvere *Silifke -İçel
*Elmalı, *Gazipaşa -Antalya

[kirkit (I) -3] Halıcılıkta kullanılan bir çeşit tarak
Çorum

kilkit [-> kirkit (I)]

kirkit (I) 1. Halı, kilim dokumakta kullanılan ağaç ya da maden araç.
*Fethiye Muğla

kirkit (I) 2. Tığ.
*Alaşehir ve köyleri Manisa

kirkit (I) 3. [-> kilkit]

kirkit (II) Küçük taneli bir çeşit üzüm.
Bertiz Maraş

kirkit (III) Yastık.
Afyon

kirkit Halı ve kilim dokurken kullanılan ağaç tarak
Güney-Batı Anadolu

kirkit Dokumacılıkta atkı ipliğini sıkıştırmak için kullanılan demirden ya da ağaçtan yapılmış dişli araç
Malatya

kirkit Dokumacılıkta atkı ipliğini sıkıştırmak için kullanılan demirden veya sert ağaçlardan yapılma dişli alet
Adana, Osmaniye

Tarih : 08 Haziran 2015 - Pazartesi

Türkçe Sözlük'ten günün sözü :
muzdarip sıfat Arapça muøµarib
Izdırap ve acı çeken.
"Büyük bir millet, gururunda, haklarında, tarihinde mağdur ve muzdaripti." - A. H. Tanpınar

Yabancı sözlere Türkçe karşılık :
heyamola    Rum. eya mola

Gemicilerin veya işçilerin birlikte bir şey çekerken "haydi çek, gayret" anlamında bir ağızdan yüksek sesle ve makamla söyledikleri söz:
"Heyamola, ha yisa." -Ahmet Rasim, Muharrir Bu Ya, 415.

Bundan sonra demek ki, heyamola yerine, ha gayret sözcüğünü kullanacağız.

Bir yazım kuralı :
Şüphe ve pekiştirme göreviyle kullanılan ki sözü de ayrı yazılır:

Ders bitti, zil çaldı mı ki? Seni öyle göreceğim geldi ki.

Günün atasözü/deyimi:
Ar damarı çatlamış.
Utanç duyulacak şeyleri sıkılmadan yapan, utanmaz.(Deyim)

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Sözcükler
altun    altın, I, 52, 120, 147. 165, 185, 360, 371, 399, 504;II, 24, 153, 181, 192, 205, III, 138, 251 § altun bakan; altın halka,
altunlaşmak altın öndül koyarak bahse girmek, II, 114
altun tarım büyük kadınlara verilen ungun·I, 396

Divan-ı Lügat'it Türk'ten Atasözü
Birin birin miñ bolur, tama tama kol bolur.(III. 360)
Birer birer bin olur, damlaya damlaya göl olur.

Türk Lehçeleri Karşılaştırma



Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nden Bir Sözcük
[işkefe] Açılmış yufka.
Çıkrık *Mecitözü, -Çorum
-İstanbul
*Vezirköprü, Küflek *Havza -Samsun
*Merzifon ve köyleri, Gölbeyli *Taşova, -Amasya
-Tokat ilçe ve köyleri
Kumru *Fatsa -Ordu
-Sivas

işgefe Açılmış yufka.
*Çarşamba ve köyleri, *Ladik -Samsun
Hayati *Erbaa, Tekke *Taşova, *Merzifon -Amasya
*Zile, -Tokat ve köyleri
*Alucra -Giresun
*Pınarbaşı -Kayseri

işkefe [-> işgefe]